Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/106

wyłoniły się ornamenty na szczytach domów, a w miarę przekształceń w budownictwie ozdoba ta cofa się na odrzwia, a nawet do wnętrza domu.
 Ornamentyka ludowa wyraża się także w „rysiach“ t. zn. belkach ponad drzwiami wchodowemi, wystających do pola a ozdobnie wyrzeźbionych. Wreszcie ornament ludowy święci triumfy na drzwiach wchodowych z t. zw. kołkowaniem, przy- jętem za wzorem dworków szlacheckich (prw. s. 34).
 Malowidła na ścianach chat polskich rozwinęły się szczególnie w Łowickiem (ryc. 20), ale spotykamy je również na chatach małopolskich zwłaszcza w Nowosądeckiem. Jeśli chata jest bielona, to ów ornament wykonany jest zwykle farbką, a są to przeważnie kreski, punkty, linje faliste, zwłaszcza zaś rośliny w doniczkach.
 Jeśli chata jest drewniana, a niebielona, to znaczy się ją wtedy białem wapnem. Takie oznaczanie ma zarazem znaczenie obyczajowe i symboliczne, a mianowicie obwieszcza, iż w chacie, posiadającej takie charakterystyczne znaki, są dziewczęta na wydaniu.
 Szalowanie szczytów chat, zwłaszcza w chatach góralskich, mazowieckich i pomorskich — również nie jest dowolne, ale z tendencją układania desek w pewną całość estetyczną.
 Chałupa posiada ozdoby nietylko na zewnętrznej, ale i na wewnętrznej stronie. Ornament występuje zwłaszcza na belce, podtrzymującej powałę, zwanej sosrębem na Podhalu, a wogóle w Małopolsce siostrzanem. Niegdyś w tem miejscu wykopcano może gromnicą tylko znak krzyża w tym celu, aby piorun nie uderzył w chatę, ale potem rozwinęło się to w owe piękne formy zdobnicze, jakie mamy szczególnie na Podhalu.
 W związku z tem pozostaje też tak częsty na Podhalu „krzyżyk niespodziany“, który jest pochodzenia zachodnio-europejskiego, jako typowy romański motyw zdobniczy; przyjął się on u Słowian zapewne w miejsce jakiegoś starszego znaku magicznego, może swastyki. Prócz krzyża występuje również w zdobnictwie polskiem często, zwłaszcza na drzwiach, słońce, które w prastarych obrzędach słowiańskich i w dawnej mitologji słowiańskiej zasadniczą odgrywało rolę. Wreszcie piękny ornament występuje zawsze nad oknem, a więc zgodnie z zapatrywaniami ludowemi, że przez drzwi i przez okno może