Strona:Kazimierz Wyka - Modernizm polski.djvu/303

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.
Jest to dyskretna aluzja, delikatna sugestia, oparta na naturalnym pokrewieństwie asocjacyjnym pewnych uczuć i wrażeń i dążąca do wywołania w duszy słuchacza za pośrednictwem zmysłowego czynnika nie tyle określonych pojęć, idei i wyobrażeń, ile pewnego psychicznego „nastroju” identycznego z tym, w jakim znajdował się poeta w chwili tworzenia[1].

To dwojakie pojmowanie symbolizmu — „metafizyczne” i „nastrojowe”[2] — rozróżnił już Lange, pisząc: „O ile manierę Stefana Mallarmé nazwać można symbolizmem, o tyle sposób Verlaine’a określi dobrze słowo impresjonizm”[3]. Toteż symbolistami właściwymi nazywał tylko mallarmistów.
Po latach ten wątek myślow’y podjęła Savitri (Anna Zahorska); w artykule O symbolizmie[4] zdecydowanie przeciwstawiła z jednej strony — „symbolizm psychologiczny” dekadentów, który posługuje się symbolami jako „odpowiednikami pewnej określonej idei lub nastroju” i jest tylko „stylizacją przypadkową, wynikającą z wysubtelnienia wrażliwości i środków artystycznych”, z drugiej — symbolizm jako „konieczny, organiczny sposób twórczy”, który wyrastając ze światopoglądu religijnego, przy pomocy symbolów o „nieskończenie wielu znaczeniach” otwiera „perspektywy w niewidzialne, budzi w odbiorcy wrażenia harmonii jedności”, staje się „twórczym poznawaniem świata w jedności jego i tajemnicy”. W interpretacji Zahorskiej symbol psychologiczno-nastrojowy jest więc zarazem jednoznaczny, symbol metafizyczno-religijny — wieloznaczny.

Impresjonizm w cytowanym poprzednio szkicu Langego jest właśnie synonimem poezji nastrojowej; w podobnym znaczeniu używa tego terminu Weyssenhoff, zresztą w związku z Popołudniem fauna Mallarmégo. Stanisław Tarnowski z niechęcią wspomina o „nowomodnym tak zwanym impresjonizmie literackim”, który jest „fałszywy w malarstwie,

  1. I. Matuszewski Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Wyd. III przejrzane i dopełnione, t. I, Warszawa 1911, s. 98. Matuszewski zdawał sobie zresztą sprawę z „metafizycznego” podłoża i funkcji symbolicznego typu ekspresji poetyckiej (por. t. II, s. 77—78).
  2. Współczesny badacz L. J. Austin (L’Univers poetique de Baudelaire, Paris 1956) oznacza je odpowiednio terminami: „symbolique” i „symbolisme”.
  3. A. Lange Dekadenci, „Życie”, 1890, nr 28.
  4. A. Zahorska O symbolizmie, „Literatura i Sztuka”, 1912, nr 7. Dodatek do „Nowej Gazety”, 1912, nr 104.