miały posyłać swych delegatów do rady przybocznej przy warszawskim jenerał-gubernatorze. Ta rada miała opracowywać wszystkie prawa dla tych guberni, a jenerał-gubernator miał je przedstawiać Dumie do zatwierdzenia. Wobec ilości głosów, jakiemi w Dumie rozporządzaliśmy, byliśmy panami położenia. [1] Przy pomocy tych głosów, prawa przez nas w Warszawie opracowane, nie mogły być przez Dumę odrzucone.
Co do szkolnictwa, ofiarowano: Wszystkie szkoły ludowe po polsku, gimnazja również polskie, z wyjątkiem dwóch, dla synów urzędników Rosjan, jedno w Warszawie, drugie w Lublinie, jednak z językiem polskim obowiązkowym jako język. W gimnazjach polskich, język rosyjski miał być również obowiązkowym tylko jako język. Uniwersytet w Warszawie rosyjski, z wyjątkiem języka polskiego, literatury polskiej i religii, po polsku. Wolno było przy każdej katedrze utrzymywać docenta Polaka, wykładającego dany przedmiot po polsku. To wszystko odrzucono, dla satysfakcji odniesienia nad rządem pozornego zwycięstwa w kwestii budżetowej, zakończonego, jak widzieliśmy, potrójną klęską: parlamentarną, polityczną i terytorialną.
Ale przypuśćmy, że te informacje byłyby mylne i że nam tylko połowę albo nawet choćby tylko ćwierć z tego wszystkiego ofiarowano, to i tak większą to przedstawiało wartość, ofiarowane przez rząd, mający wówczas siłę za sobą, aniżeli obietnice opozycji, która, jak to wkrótce się okazało, wszelkiej siły była pozbawiona. A przypuśćmy nawet, że wcale, do żadnego z rządem porozumienia dojść nie można było, lub że najdalej idące obietnice rządu rosyjskiego żadnego zaufania wzbudzać nie mogły, jako mogące być każdej chwili cofnięte, i że nie pozostawało nic innego do wyboru, tylko albo wstrzymać się od głosowania, albo złączywszy się z opozycją, głosować, jak się uczyniło, przeciw budżetowi, to w takim razie tem jaskrawiej wychodzi tu błąd popełniony przez naszych ówczesnych przedstawicieli politycznych, któ-
- ↑
Panami położenia – panami sytuacji.
