Strona:Jana Długosza Dziejów Polskich ksiąg dwanaście - Tom I.djvu/88

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

ścisłą połączony był przyjaźnią. Pochlebca, w głupiém rozumieniu, że swą przysługą pozyska łaskę Grzymisława, ściął głowę onemu pacholęciu zabawiającemu się wędką u wody i przyniósł ją Neklanowi, z przechwałką, że tém zabójstwem panowanie mu upewnił. Ale Neklan, oburzony czynem tak niegodziwym okrutnika, nałajawszy mu słusznie, że go ani pamięć przyjaciela, ani litość nad niewinną sierotą nie zdołały od zbrodni powstrzymać, kazał go na szubienicy powiesić.

Po zejściu bezpotomném Wandy, Polacy wracają do wolności, i obierają dwunastu wojewodów, którzy przez długi czas potém rządy sprawują.

Z śmiercią Wandy Polacy od samowładczego uwolnieni jarzma, zapragnęli znowu do dawnych powrócić swobód. Taka jest bowiem z przyrodzenia ułomność ludzka, taka chęć i pragnienie, że to, co się nie dało osiągnąć, albo co sami radzi porzucili, zawzdy wydaje się ludziom lepsze, niżli to co posiadają. Zniósłszy zatém rządy książęce, jedynowładne, ustanawiają starszyznę dwunastu mężów, według liczby ziem, z których się na ówczas składała Polska, i nadają im nazwisko wojewodów, to jest wodzów wojennych. Im zarząd ziemstw i wojenne sprawy poruczają, aby czuwali nad całością ojczyzny i zabezpieczeniem jej od napaści nieprzyjacioł, a ilekroć wymagałaby potrzeba, przez nabory wojskowe powoływali naród do broni, hufcom zbrojnym na wyprawach przewodniczyli, a skracali hardość krnąbrnych i opornych, w pokoju zaś poddanym sprawiedliwość wymierzali. Obyczaj ten, w owym czasie powstały, po dziś dzień zachowuje się u Polaków, przedstawiając postać i wizerunek starodawnych, sędziwych wieków. Każde bowiem księstwo i województwo ma swego wojewodę (palatinum), płatnego z dochodów państwa, który załatwia ważniejsze województwa swego sprawy, z pomocą pewnéj liczby urzędników, zasiadających z nim według prawa krajowego w oznaczonym czasie na radzie. Chorągwie wojewódzkie przed wyprawą przegląda, zarządza niemi i ciągnie na ich czele. Wywołanym z kraju, byle gotowi byli do poddania się prawu, wydaje listy ochronne (salvum conductum). Jemu wreszcie, nie komu innemu, dana jest władza mianowania urzędników publicznych, zwoływania wieców i oddzielnych województwa swego zjazdów (conventiones), stanowienia uchwał co do wagi i miary, tudzież innych rzeczy odnoszących się do układu i rządu wewnętrznych spraw województwa. Przetoż na urząd ten wybierają sędziwszych i zdolniejszych mężów, od nich bowiem zawisła dola powszechna, szczęście i nieszczęście rzeczypospolitej. Używają oni pod królmi i książęty tej samej prawie powagi, jakiej w czasach