Strona:Jan Łoś-Bogurodzica.djvu/19

 Dziela jest bardzo dawną formą przyimka dla i w żadnym innym zabytku staropolskim się nie powtarza; formę tę starożytną znamy z innych języków słowiańskich, a przedewszystkiem ze starocerkiewno-słowiańskiego, gdzie ma takie samo znaczenie, jak i w naszej pieśni: „dla”, „ze względu na” i stawia się zawsze po rzeczowniku tak samo, jak łac. causa lub gratia, gr. ἕνεκα.
 Krzciciela: niewątpliwie mowa tu o św. Janie Chrzcicielu. Nagłosowe k- i ch- w staropolszczyźnie w tym i temu podobnych wyrazach tak samo się miesza, jak w dzisiejszych gwarach ludowych: chrzcić — krzcić, chrześcijanin — krześcijanin, Chrystus — Krystus.
 Bożycze, wołacz od zdrobniałego rzeczownika bożyk == „mały Bóg”, „dzieciątko Jezus“; dziś powiedzielibyśmy bożyku, ale w pieśni występuje forma pierwotna, podobna do dziś używanych Boże! człowiecze! Niektórzy dowodzą, że forma bożycze pochodzi od rzeczownika bożyc w znaczeniu „syn boży”, jak panic — „syn pana”, królewic — „syn króla”, dziedzic — „potomek dziada” i t. d. Wszystkie jednak te rzeczowniki na -ic od najdawniejszych czasów tworzyły wołacze na -u: panicu, królewicu, dziedzicu, więc tak samo, jak jest i dzisiaj. Prawda, że pod wpływem takich form jak: ojcze, chłopcze (te są formy odwiecznie prawidłowe) tworzono też niekiedy przez analogję wołacze: panicze, królewicze, ale to zdarzało się, o ile z zabytków można sądzić, nie wcześniej, jak w wieku XIV na gruncie czeskim, a w Polsce może nawet później (najdawniejszy przykład: panicze Biernacie, krótki dopisek w rp. z końca w. XIV, co nie dowodzi, żeby ten dopisek nie miał być późniejszym). Wyraz bożyc znaleziono w rękopisach chorwackich.
 Usłysz i napełń przedstawiają nowe formy rozkaźnika zam. dawniejszych usłyszy, napełni. W staropolszczyźnie napełnić znaczyło to samo, co dziś, ale także i „spełnić”; myśli miało też znaczenie: „zamiary”, „chęci”, tak więc tłumaczymy dwa pierwsze wiersze drugiej zwrotki: „Ze względu na twego chrzciciela, boskie dzieciątko, usłysz głosy i spełń pragnienia ludzkie”.
 Słysz == „słuchaj”, „wysłuchaj”; jąż == „którą”; nosimy == „zanosimy”; raczy == „racz”; jegoż == „czego”, wszystko więc w języku dzisiejszym brzmiałoby: „wysłuchaj