dynie na tej podstawie może w całej pełni myśl narodowa przejść w życie, ustawy, zarząd kraju, może naród znajdować pełnię warunków swego bytu samoistnego i rozwoju. To też jednonarodowe państwa są przez licznych pisarzy uznane za najwyższy objaw narodowego ducha, oraz za najlepszą formę organizacyi. Nieznaczna przymieszka ludności innej nie niszczy jeszcze podstawy narodowej organizacyi, w miarę jej wzrostu zatraca jednak dana ziemia jednonarodowy charakter, występują zagadnienia różnonarodowego współżycia i równouprawnienia. I takie zagadnienia mogą być zgodnie, pomyślnie rozwiązane; ich dobre rozwiązanie jest nieraz warunkiem i czynnikiem obustronnego rozwoju, nawet możności bytu, niemniej odbierają one danej ziemi jednonarodowy charakter, ograniczają lub, o ile odnoszą się do całego obszaru siedziby danego ludu, usuwają jeden z warunków jego zupełnie samoistnego rozwoju. Czynią to zarówno pod względem politycznym, jak społecznym i gospodarczym. O politycznem znaczeniu własnego jednonarodowego obszaru wspomniano już wyżej; społecznie jest ten fakt ważnym, bo tylko w jednolitym narodowo kraju wytworzy naród wszystkie warstwy społeczne z rodzimego materyału, co wytwarza należytą spoistość społeczeństwa, chroni od błędnej jednostronności w dziedzinie uczuć, myśli i czynów, chroni dalej od niedostateczności gospodarczego rozwoju. A uznając doniosłość takiego stanu, należy z obawą pewną stwierdzić, że nasze narodowe ugrupowanie wykazywało i wykazuje dotąd liczne braki pod tym względem, i to zarówno wogóle za wielki procent ludności narodowo niezasymilizowanej w wielu okolicach kraju, za wielki udział, nieraz nawet przewagą obcego żywiołu w pewnych grupach społeczncyh, jak dalej stan, że w jednych okolicach, n. p. Śląsk, pozostał polski lud, a niema polskich t. zw. warstw wyższych, a znów na naszych wschodnich kresach są te warstwy polskie,
