»Główny warunek bytu każdego narodu leży w spełnieniu swojej misyi. Ma on wedle swego szczególnego narodowego i temperamentu i charakteru przyczynić się wraz z innymi narodami do rozwoju doskonalszego całego społeczeństwa i do postępu w wolności i oświecie. Aby to mógł uczynić, musi być panem swojej woli, mieć rząd własny, a przychodzić do takiego znaczenia i siły, aby przez pewien czas mógł dzierżyć berło historyi, jak to w Polsce było w XV i XVI wieku. Ludzkość, powiada Cieszkowski, wykonywa w dziejach swoje własne pojęcia, a Krasiński porównywa narody do strun lutni, z których wybrzmiewa hymn boży, harmonia społecznego świata. I zaprawdę, dzieje ludzkości i z kolei występujące w nich różne narody, jako ich działacze, musiałyby być ślepym, pełnym krwi i znoju przypadkiem, gdyby nie były rozwojem postępu do coraz wyższej doskonałości, czyli innemi słowy, przez dzieje urzeczywiszcza się idea ludzkości i rozwija z siebie do bytu to wszystko, co duch człowieka pojąć i przeprowadzić zdolny. W tem nie mającem końca przeprowadzeniu rozlicznych momentów politycznego, religijnego, społecznego i naukowego żywota narodów, w wypełnianiu różnorodnych podstaw i warunków tego rozwoju, leży posłannictwo narodowe. Wszystko, czem naród jest, jego początki plemienne, jego oddzielne fizyczne i duchowe usposobienie, uwarunkowane rodem, położeniem kraju, klimatem, zatrudnieniem, pogranicznymi stosunkami i t. d., wszystko to zmierza do tego jednego głównego celu, do jego misyi, czy to, aby jej przygotować potrzebny materyał, czy aby ją wykonywać, czy wreszcie, aby narodowość swoją ku celom przyszłości zachować«.
Poważnym przyczynkiem do teoryi narodu i do całego zagadnienia narodowej polityki są dzieła[1] Supiń-
- ↑ Mianowicie: Myśl ogólna fizyologii wszechświata, oraz: Szkoła polska gospodarstwa społecznego.
