znaczenie i zadanie naszego rolnictwa, aby o ich spełnieniu pamiętano, aby pamiętano, że im więcéj kto odebrał, tém większy mu przyjdzie przed Bogiem i narodem zdać rachunek.
Wydatki nasze narodowe są zaś bardzo znaczne. W braku swojego rządu, któryby nas swą opieką otaczał i wspierał osiągnięcie narodowych celów, musi spółeczeństwo nasze samo wszystkie stworzyć i utrzymać, ono musi prócz wysokich podatków rządowych, liczne ponosić i opłacać podatki narodowe. Oświata ludu, wykształcenie młodzieży, utrzymanie sceny narodowéj, utrzymanie prasy, tego niezależnego a niezbędnego[1] objawu życzeń, chęci i przekonań narodowych, rozliczne inne ekonomiczne, naukowe i polityczne instytucye, oto zadania i potrzeby nasze, których zaspokojenie wiele wymaga grosza, rok rocznie jako wielki rozchód w naszym narodowym budżecie się przedstawia. Bez tych instytucyi istnieć nie możemy, one są właśnie objawem naszéj żywotności, one widomym znakiem, że istotnie i wytrwale myślimy o przyszłości narodowéj, że nie tylko w chwilach porywu ale przez cały ciąg twardego życia umiemy myśleć i pracować dla sprawy publicznéj. Rozchód ten zmniejszyć lub skreślić zupełnie, poskąpić grosza na publiczne cele, równałoby się zaprzedaniu narodowéj przyszłości, zrzeczeniu się jéj „za kilka srebrników”, było znakiem wyrzeknięcia się wszelkiéj nadziei, znakiem zupełnego upadku ducha i moralności narodowéj.
Aby módz pokryć rozchody, trzeba mieć dochód; dochód nasz narodowy powinien wystarczyć na zaspokojenie wszystkich naszych potrzeb, na wszystkie nasze rozchody. Gdzie dochód nie wystarcza, tam albo się nie zaspokoi potrzeb, albo na ich pokrycie zużywa się kapitał, co jedno i drugie do moralnego i materyalnego bankructwa prowadzi. Nie chcąc zbankrutować moralnie, musimy ponosić rok rocznie liczne narodowe wydatki, nie chcąc zbankrutować materyalnie, musimy nie naruszać naszych kapitałów, naszego majątku narodowego, dochodem pokryć rozchody, tak majątek jak dochód systematycznie powiększać, aby nam i dziś i w przyszłości na zaspokojenie potrzeb starczyło. I dochód nasz i majątek przeważnie tkwi w ziemi i z ziemi pochodzi. System równych działów oddziałuje szkodliwie na podniesienie jego wydajności, hamuje rozwój i wzrost produkcyi, wyniszcza wpierw naszą ziemię, aby ją na-
- ↑ Gneist. Rechtsstaat roźdz. IX. str. 239.
