utrzymuje i wzmaga przeżyte tendencye arystokratyczne. Myli się jednakże, kto sądzi, że tak jak istotnie, gdyż system równych działów właśnie, który zawsze jako środek rozbicia magnateryi polecano, szkodzi więcéj drobnéj[1], niż wielkiéj własności, on drobną własność przedewszystkiem prędzéj i gwałtowniéj do upadku, do zupełnéj zależności od wielkiego kapitału prowadzi, a wielkie majątki znajdą zawsze dość siły, by się jego skutkom obronić. Przeciwnie zaś system majoratów utrzymuje i wielką i małą własność, utrzymuje wszystkie stany narodu i łączy wielką własność z innemi kołami społeczeństwa, gdyż i bogate rodziny liczą natenczas ludzi pracy w swém gronie. A i to trzeba podnieść, że utrzymanie własności w ręku rodziny przez szeregi pokoleń, utrzymuje łączność teraźniejszości i przeszłości narodu, tę łączność konieczną dla konsekwentnego trzymania się narodowego sztandaru. Tradycya istnienia, tradycya znaczenia w narodzie utrzymuje całe rodziny na pewnéj moralnéj wyżynie, zachowuje narodowi znaczny zastęp obywateli gotowych żyć i działać dla narodu. Im więcéj takich obywateli, im więcéj takich rodzin, tém swobodniéj może naród patrzeć w przyszłość.
System majoratów właśnie przez to, że tylko jeden członek rodziny jest bogatym, wytwarza ze społeczeństwa silny łańcuch, gdzie żadne nie braknie ogniwo; system równych działów rozrywa społeczeństwo, nie sieje ziarna miłości, łączności i zgody, lecz raczéj ziarno wojny społecznéj, przeciwko któréj każdy naród bronić się powinien, tém więcej naród, nie majacy własnego pańśtwa, jak my, naród, gdzie społeczeństwo samo z siebie bez pomocy a nawet często wbrew woli organów rządowych, wszystkie moralne, ekonomiczne i polityczne spełnić musi zadania. Właśnie takie społeczeństwo winno się bronić przeciw wszystkiemu, co nie łączy, lecz roździela społeczeństwo, a to sprawia system równych działów; właśnie ono pielęgnować powinno wszystko, co utrzymuje i utrwala podstawy i węzły społeczne, a to czynią majoraty.
- ↑ Schaeffle. Das gesellschaftliche System der menschlichen Wirthschaft. § 194. — Le Play l. c. ch. III.
