Strona:Józef Ignacy Kraszewski - Okruszyny zbiór powiastek rozpraw i obrazków T.3.djvu/152

wodawstwo co do władzy rodzicielskiej; jednakże stare ustawy pogańskiego Rzymu, czuć się tu jeszcze dawały. W średnich wiekach, walczą jeszcze z sobą dwa przeciwne systematy. W krajach gdzie prawo pisane rządziło wyłącznie, władza rodzicielska z zasad na których spoczywała i ich wynikłości, czzerpała coś ostrego, dzikiego, przypominającego swe pochodzenie; u ludów rządzących się zwyczajami, w których chrześcjaństwo nie miało prawa rzymskiego do walczenia z niem, duch chrześcjański swobodniej i silniej mógł się rozwinąć.
 Tak w pierwszych, długo dozwolonem było sprzedawać dzieci w razach przynaglającej potrzeby. We Francji, dopiero za królów drugiej dynastji zwyczaj ten zniesiony został. Rodzice mogli do stanu zakonnego przeznaczać swych synów od dzieciństwa. Oprócz nabytku pracą zyskanego, majętność wszelka należała do ojca, aż do emancypacji, a emancypacja zawisła od niego tylko. Wreszcie, syn nieemancypowany, nawet za zgodą ojca świadczyć przed prawem nie mógł.
 Prawodawstwo zwyczajowe na innych rozwijało się zasadach; dość jest przejrzeć zwyczaje różnych prowincyj, by się o tem przekonać. W większej części z nich, syn miał prawo posiadania dóbr, a ojcu sprzedawać ich nie było wolno.
 Prawo starszeństwa, na które słusznie zresztą tyle w XVIII. wieku krzyczano, nigdy nie było prawem rodziny tyczącem, ale miało wszędzie charakter polityczny tylko; rodzina tu podlegając mu, ofiarowała się dla państwa. W pewnych epokach, gdy chodziło o ustalenie majętności w rękach klasy, którą dla potrzeb kraju wzmocnić chciano; musiano prawem starszeństwa obwarować rozdrabnianie się majątków i przechodzenie ich w ręce, w których interes polityczny mieć ich nie chciał. W prawie starszeństwa, ustawie przedewszystkiem politycznej, widzieć potrzeba nie korzyść pierworodnego, ale pożytki kraju i społeczności. Nie myślemy i nie możemy zresztą prawa tego uniewinniać w zasadzie, ale chwilowa jogo egzystencja, interesem