stkim przez dzieła Mickiewicza i przez wiele arcydzieł literatury naszej zbliżali się do Litwy nawet ci z pośród nas, którzy nigdy nie byli na ziemi litewskiej. Narówni z pomnikami i grobowcami Wawelu, narówni z „Lituanią” Grottgera czy „Grunwaldem” Matejki oglądanymi w naszych muzeach, narówni z muzycznymi utworami Moniuszki i Karłowicza, narówni z nazwiskami wielkich naszych uczonych takich jak Jundziłł, Warszewicz czy Talko Hryncewicz, pospołu z chwałą wielkich bohaterów historyi, jak Kościuszko, Traugutt i Józef Piłsudski, — narówni i pospołu z wieloma najwspanialszymi czynami naszych dziejów i kultury, przypominała nam Litwę na każdym kroku nasza literatura. Jej utwory, które umiały niejednokrotnie — że użyję wyrażenia Mickiewiczowskiego — „zabłądzić pod strzechy”, nietylko zaznajamiały mieszkańców odległych dzielnic Polski z historyą Litwy, jej położeniem i losem, z obyczajami jej obywateli, ale też ukazywały „jej piękność w całej ozdobie”, uczyły „ile ją cenić trzeba”, a nawet: ile ją należy kochać.
Już to samo byłoby dostatecznym powodem do zwrócenia baczniejszej uwagi na te utwory literatury polskiej, w których mowa o Litwie i jej sprawach, lub które wyrosły ze środowiska litewskiego.
Ale są też powody inne, dalej sięgające i głębsze. Oto jest faktem uderzającym, że pośród wspomnianych utworów jest wiele takich, które stoją na miejscu naczelnym w literaturze polskiej i są jej ozdobą i chlubą. Co więcej, wśród tych utworów literatury polskiej, wiążących się z Litwą, widzimy i takie, które miały decydującą rolę w dziejach narodu polskiego, urabiając jego psychikę oraz wskazując mu drogę działania w chwilach krytycznych. Wspomnę tu dwa wymowne tytuły dzieł tak potężnych, jakimi są: „Dziady” Mickiewicza i „Potop” Sienkiewicza.
I to właśnie sprawia mi radość niezmierną że ukazując motywy i zagadnienia litewskie, przejawiające się w literaturze polskiej, nie potrzebuję grzebać w jakichś zapadłych zakątkach i zakamarkach naszego piśmiennictwa, skoro mogę przebywać w kręgu dzieł literackich najsławniejszych, nieomal każdemu Polakowi znanych i drogich. Są to dzieła, które imponują szczególnie swym artyzmem i wielkością, albo te, które w tych czy innych chwilach dziejowych wywierały szczególnie wielki wpływ na społeczeństwo, albo te wreszcie, które
Strona:Józef Birkenmajer - Motywy i zagadnienia litewskie w literaturze polskiej.djvu/5
Ta strona została uwierzytelniona.
3
Motywy i Zagadnienia Litewskie w Literaturze Polskiej
