zdań podyktowanych zbyt pospiesznym sądem były tam przecie zarówno tony gorącej braterskiej sympatyi dla narodu litewskiego, jako też hasła te, które literatura polska najgłębiej zaszczepiła w Litwinach: hasła wolności, równości i braterstwa, które później w tonie tak entuzyastycznym odezwał się w Mickiewiczowskich „Księgach Pielgrzymstwa”.
Rozdźwięki, jakie w ostatnich pokoleniach rozpoczęły się między narodem litewskim i polskim, bolały głęboko Weyssenhoffa i Sienkiewicza. Pierwszy z nich w „Unii” wstąpił na drogę perswazyi i dyskusyi; drugi w „Dzwonniku” dał wyraz rosnącym w duszy jego niepokojom. Ale cała pełnia bólu z powodu przeciągającego się i rosnącego rozłamu zabrzmiała dopiero w utworach Iłłakowiczówny. Wymownymi słowy poetka nawoływała do zgody obie strony zwaśnione, błagała i modliła się o to, by prysnął przedział granic i uprzedzeń dzielących te dwa sąsiadujące z sobą narody.
Poezya Iłłakowiczówny, z każdym nowym tonem idąca ku coraz wspanialszym wyżynom, ma jeszcze przed sobą niewątpliwie wielką przyszłość, a już i dzisiaj jej miejsce jest bliskie temu, jakie osiągnęli wielcy twórcy: Mickiewicz i Sienkiewicz. Nowe zaś zdarzenia, jakie rozgrywają się w chwili obecnej w Polsce i w Litwie, niewątpliwie dadzą jej niejedną silną podnietę twórczą.
I to warto pamiętać: że tak przed stu laty przykład Mickiewicza obudził czy raczej do głosu powołał szereg twórców, polską mową sławiących ziemię litewską, tak dziś mamy w Wilnie jakby nową „szkołę litewską” poetycką. A są w niej talenty pierwszorzędne, takiej naprzykład Dobaczewskiej lub Kobylińskiej.
Na tym kończę ten ogólny, jakże od dokładności daleki przegląd motywów i zagadnień litewskich w literaturze polskiej. Nazwiska wielkich twórców, jakie wymieniałem, same za siebie świadczą wymownie. Wielka jest wartość myślowa i artystyczna tego dorobku, jaki literatura polska zdobyła przez istniejące w niej w takiej obfitości pierwiastki litewskie, Gdyby te pierwiastki z niej usunąć, gdyby o nich zapomnieć, literatura polska stałaby się uboższą o całe niebo.
Zwłaszcza, że kilkakrotnie impuls dany od strony owych litewskich czynników był dla literatury polskiej decydujący i przełomowy.
Pierwsze wzniesienie się literatury polskiej na wielkie wyżyny dokonało się dzięki o-
Strona:Józef Birkenmajer - Motywy i zagadnienia litewskie w literaturze polskiej.djvu/14
Ta strona została uwierzytelniona.
12
Motywy i Zagadnienia Litewskie w Literaturze Polskiej
