Strona:Henryk Sienkiewicz - Publicystyka tom V.djvu/294

do uznania Boga osobowego — i ostatecznie odstrychnęło go od panteizmu, od Hegla, a nawet od własnych swych dawniejszych przekonań, wypowiedzianych poprzednio w Rysie filozoficznym umiejętności. Mimo tego ów Rys filozoficzny ma głębokie swoje znaczenie w dziejach filozofii w Polsce, była to bowiem pierwsza systematyczna praca na tem polu. Przed jej ogłoszeniem nie rozumiano u nas zupełnie, co to jest jakikolwiek skończony systemat filozoficzny. Filozofia Kartezjusza, Spinozy, Leibniza przeszły przez umysłowość naszą bez śladu. O Kartezjuszu dowiadujemy się tylko od profesora-jezuity, że jego poglądy stanowią dziesiąty stopień ateizmu. Po reformie szkół Konarskiego mówiono i pisano u nas wprawdzie o Bakonie, Locku, Condillacu, Kancie i Schellingu, ale były to prace albo urywkowe, odnoszące się tylko do pewnej sfery pojęć filozoficznych, albo pisane w celach pedagogicznych. Kremer pierwszy przedstawił całość systemu, gdyż praca ta uprzedziła usiłowania filozoficzne Trentowskiego, Cieszkowskiego, a nawet i Libelta.
 Późniejszy Wykład nie ustępuje pod względem doniosłości Rysowi a nawet jest już owocem ducha dojrzalszego i samodzielniejszego, a jakkolwiek to ostatnie dzieło w kolei czasu późniejsze już jest od prac innych naszych wyżej wspomnianych filozofów, jednakowoż zajmuje stanowisko zupełnie od tych prac niezależne.
 Wyjaśniwszy w ten sposób stanowisko Kremera, autor rozprawy o Życiu i pismach poświęca dalszy jej ciąg krytyce tegoż stanowiska, a choć wogóle jego