Skromny garncarz, nie znający ani łacińskiego, ani greckiego języka, zgromadził u siebie filozofów i uczonych, i »w obecności wszystkich doktorów ośmielił się wygłosić w Paryżu, że muszle kopalne były rzeczywistemi muszlami, osadzonemi niegdyś przez morza w miejscowościach, w których się wtedy wody rozlewały; że zwierzęta, a głównie ryby nadały skamieniałościom wszelakie rysunki, jakie na nich napotykamy[1].
Palissy gromadzi przedmioty, potrzebne mu do udowodnienia tych poglądów; na podstawie swej metody klasyfikuje kryształy i skamieniałości, zebrane w podróżach, i w ten sposób w 1575 roku pierwszy zakłada gabinet historyi naturalnej, a jednocześnie rozpoczyna swe wykłady. Te miały wielkie powodzenie i trwały do 1584 roku. Jego zbiór osobliwości pociągał liczną publiczność; wszystkie w nim mieszczące się przedmioty były jaknajstaranniej poklasyfikowane na rzędy i stopnie, z podpisami u dołu, aby każdy mógł się sam z nimi zapoznawać. Z dowodami w ręku Palissy, silny i niezachwiany w swych przekonaniach, gotów odeprzeć gorycz krytyków, zawiść zazdrosnych, ślepą zaciekłość nieuków, nie lęka się głośno wyrzec: »Idźcie teraz poszukiwać u waszych filozofów łacińskich dowodów przeciwnych!«
Bernard Palissy w dziełach swych wysługuje się formą dyalogową. Wprowadza on na scenę dwie osoby zmyślone, z tych jedna zwana Teoretykiem, reprezentuje scholastykę; jest to pedagog ciemny, tępy, wzbudzający litość niedorzecznością swych odpowiedzi. Druga, zwana Praktykiem, zbija nieustannie ciężkie rozumowania swego towarzysza, a z niepospolitą werwą, dowcipem i zręcznością obala wysmażone jego opinie. Książka ta, nieoszacowanej wartości, należy do najpiękniejszych pomników literatury z XVI-go wieku. Autor, obdarzony zapałem, wymową i żywością, celuje w wykładzie zdrowej logiki i zawsze opiera swój pogląd na obserwacyi natury. Podajemy w tej mierze za przykład mały fragment,
- ↑ Fontenelle. Histoire de l’Academie,
