Równie jak w zakrzepłej ziemi trudno odnaleść ślady pierwotnych zjawisk stworzenia, gdyż zagasły ognie, które ją przenikały, tak samo trudno dziś zbadać dokładnie ową epokę przewrotu, która rozstrzygnęła losy ludzkości, wszelkie zaś wnioski i objaśnienia historyków będą zawsze posiadały jakieś braki. Jezus żył w czasach, kiedy na arenę dziejową występowało się otwarcie a na szalę losu rzucało się wszystko. Każdy wielki charakter pieczętował swą działalność śmiercią. Dla takich czynów potrzeba wolności; a wolności tej nie było, porywy tłumiono za pomocą krwawych represalii. Dziś człowiek mało waży i mało zdobywa. Ale w epoce bohaterskiej ważył wszystko i zdobywał wszystko. Źli i dobrzy — a przynajmniej ci, którzy się za takich uważali — stawali naprzeciwko siebie jak dwie zbrojne armie. Do apoteozy szło się przez szafot. Charaktery bohaterów ryją się w pamięć wieków jako wieczyste wzory. Prócz wielkiej rewolucyi francuskiej żadna epoka dziejów ludzkich nie wytworzyła takiego środowiska, jak epoka Jezusa, które byłoby zdolne dobyć z piersi człowieczej tyle siły utajonej; taka siła występuje tylko
Strona:Ernest Renan - Żywot Jezusa.djvu/99
Ta strona została uwierzytelniona.
ROZDZIAŁ IV.
Idee środowiska, z którego wyszedł Jezus.
