wdopodobnie nie znał zupełnie. Uczeni palestyńscy rzucili na nią anatemę; przeklętym był zarówno ten, »który jadł wieprzowinę, jak i ten, który uczył syna umiejętności greckich«[1]. W każdym razie kultura ta nie mogła dotrzeć do tak małych miasteczek, jak Nazaret. Wiadomo jednak, że mimo przekleństw kapłanów niektórzy żydzi przyswoili sobie cywilizacyę helleńską. Nie mówiąc już
- ↑ Miszna Sanhedryn XI, 1; Talmud Babiloński Baba Kama 82 b i 83 a; Sota 49, a i b; Menachoth 64 b; Por. II Mach. IV, 10 i nast.
wego i Jana, brata Jakubowego, którym dał imię Boanerges, to jest synowie gromu«; V, 41: »A ująwszy za rękę onę dzieweczkę, rzekł do niej: Talita kumi! co się wykłada: dzieweczko (tobie mówię) wstań«; VII, 34: »A wejrzawszy w niebo westchnął i rzekł do niego: Efata! to jest: otwórz się«; XIV, 36: »I rzekł: Abba ojcze!«; XV, 34: »Eloi, Eloi, Lamma Sabachtani!« Wyrażenie ή πάτριος φωνή napotykane u ówczesnych pisarzy, oznacza zawsze dyalekt semicki, którym mówiono wtedy w Palestynie (Dzieje Apost. XXI, 37: »A gdy miał być Paweł prowadzony do obozu rzekł Hetmanowi: A godzi mi się co mówić do ciebie? A on rzekł: umiesz po grecku?« 40: »Paweł... uczynił do nich rzecz Żydowskim językiem, mówiąc;» XXII, 2: A gdy usłyszeli, iż do nich rzecz czynił Żydowskim językiem«; XXVI, 14: »A gdyśmy wszyscy upadli na ziemię, usłyszałem głos do siebie a mówiący Żydowskim językiem: Saulu, Saulu! przeczże mię prześladujesz?« Józ. Flav. Ant. XVIII, VI, 10; XX, XI, 2: »nullo enim in honore sunt apud nostrates qui multarum gentium linguis loqui didicerunt« etc.; Bellum Jud. proaem. 1; V, VI, 3; V, IX, 2; VI, II, 1; II, Mach. VII, 21; 27; XII, 37; Contra Apion. I, 9; De Macch. 12, 16). Wykażemy potem, że niektóre teksty, służące za podstawę ewangieliom synoptycznym, były pisane owym dyalektem semickim. Tyczy to także niektórych apokryfów (IV ks. Mach., XVI. ad calcem, etc.) Pierwsi chrześcianie w Galilei (Nazarejczycy, Ebionici etc.), którzy przez długi czas w Balanei i Horanie, mówili dyalektem semickim (Euzebiusz De situ et nomin. loc. hebr. od słowem Χωδά; Epiph. Adv. Haer. XXIX, 7, 9; XXX, 3; Św. Hieronim, In Matth. XII, 13; Dial. adv. Pelag. III, 2).
