miesięcy pracowałem nad tym przekładem, robiąc równocześnie niezbędne studya, odszukując każdą miejscowość na mapach, sprawdzając każde nazwisko w leksykonach. Ze względu na to, że polski czytelnik przeważnie nie ma pojęcia, co zawiera biblia, i ponieważ księga ta jest w domach polskich wielką rzadkością, starałem się ważniejsze odsyłacze Renana wypełnić tekstem i w tym celu posługiwałem się do rozdziału XIX przekładem biblii berlińskiej a od rozdziału XIX przekładem Wujka. Tacyta przytaczałem w słynnym przekładzie Naruszewicza, Swetoniusza w przekładzie Kwiatkowskiego, Józefa Flaviusza w klasycznym przekładzie łacińskim. Prócz tego korzystałem z uwag i wskazówek profesora Ignacego Radlińskiego, który, jak przystało na prawdziwego uczonego, dbał o to, abym nietylko poznał, co w danej chwili praktyczność wskazywała, ale wogóle oświecił się w tej dziedzinie wiadomości ludzkich. Na tem miejscu winienem mu tedy złożyć wyrazy gorącej podzięki. Szczęśliwy będę, jeżeli praca moja uniknie jego nagany. Wybór cytat może się spotkać z krytyką, która mi zarzuci ich niepełność; ale wypadało się liczyć z rozmiarami wydawnictwa; wybierałem też umyślnie cytaty przeważnie z biblii, aby się nareszcie czytelnik dowiedział, co w niej jest, gdyż wychowanie religijne nałożyło nam na oczy jakieś okulary, skutkiem czego nauczyliśmy się przeczyć — drukowanym dokumentom.
Przekład niniejszy poświęcam tym, którzy, w pałacu czy w chacie, szukają prawdy i tylko prawdy. Niemieccy teolodzy wygłosili szczytne zdanie, że Jezus nie może się obawiać badań historycznych. Kler katolicki jest niestety innego zdania. Ale czasy ciemnoty
