Nad Niemnem — „powieść w trzech tomach przez Elizę Orzeszkową“ — drukował Tygodnik Ilustrowany w ciągu roku 1887, a mianowicie: tom I w nrach: 209 (z dn. 1 stycznia) — 220,[1] 222—227 (7 maja), tom II w nrach: 228 (z dn. 14 maja) — 246 (z dn. 17 września) i tom III w nrach: 247 (z dn. 24 września) — 261 (z dn. 31 grudnia). Kiedy jednak noworoczny numer Tygodnika przyniósł początek nowego utworu znakomitej autorki, powieść ta nie była jeszcze bynajmniej ukończona; redakcja posiadała zaledwie rękopis pierwszego tomu.
Do Nad Niemnem zasiadła Orzeszkowa wczesnym latem 1886, wkrótce po osiedleniu się na letni pobyt w Miniewiczach nad Niemnem, dokąd przybyła w pierwszej dekadzie czerwca. „Na wsi już jestem od dwóch miesięcy — zdaje relację przyjacielowi, Leopoldowi Méyetowi, w liście z Miniewicz z dn. 11 sierpnia/30 lipca 1886 (ze zbiorów Biblioteki Ordynacji Krasińskich). — Z początku nie robiłam nic prócz oddychania pełną piersią piękną pogodą letnią i wiejską ciszą. Od kilku jednak tygodni zabrałam się do pisania wielkiej, dwutomowej powieści, która będzie miała tytuł Nad Niemnem i w której wielkie, choć może zwodnicze pokładam nadzieje. Napisałam zaledwie część czwartą i mam przed sobą jeszcze ogrom pracy. W powieści tej porusza się blisko sto osób z klasy obywatelskiej i zagrodowej szlachty na tle stosunków miejscowych i nadniemeńskiej natury, którą chcę w jak najszerszych ramach przedstawić. Dla tej powieści odbyłam w towarzystwie zagrodowych szlachciców i szlachcianek formalne studia botaniki miejscowej, tudzież pieśni, bajek, zagadek, podań tutejszego polskiego ludu. Znalazłam rzeczy ciekawe, świetne i wcale prawie nieznane. Gdybym tylko potrafiła to wszystko dobrze zużytkować!“[2]
- ↑ Ta jedyna przerwa w druku spowodowana była śmiercią J. I. Kraszewskiego: nr 221 Tygodnika Ilustrowanego został całkowicie poświęcony pamięci zmarłego pisarza.
- ↑ Nie jest to najwcześniejsza w znanej dotychczas epistolarnej puściźnie Orzeszkowej wzmianka o rozpoczęciu Nad Niemnem. Pierwsza chronologicznie znajduje się w liście autorki do żony redaktora petersburskiego
