Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/71

metryi nauka o liniach, figurach, przestrzeniach i wielkościach; w astronomii nauka o obrotach ciał niebieskich, o wschodzie, zachodzie i o biegu gwiazd; w literaturze czytanie poetów, znajomość historyi, tłumaczenie prawdziwego słów znaczenia, prawidła wymawiania; w tej nakoniec naszej retoryce wynalezienie, uporządkowanie, przyozdobienie, spamiętanie i wysłowienie. Wszystko to było dawniej nieznane, tu i tam porozrzucane.
 Użyto tedy pewnego sposobu z innej nauki, którą sobie całkiem filozofowie przywłaszczają, za pomocą którego co było rozproszone i rozerwane na pewnej zasadzie sklejono i spojono.
 Niechże więc w prawie cywilnem będzie naszym celem zachowanie ustanowionej prawami i zwyczajami słuszności, tak co do osób, jako też co do rzeczy. Trzeba potem poznaczyć rodzaje, i takowe do pewnej niewielkiej liczby sprowadzić. Rodzajem zaś jest to, co zawiera dwa lub więcej gatunków, które są w jednych znamionach podobne do siebie, w drugich od siebie różne. Te części czyli gatunki szykują się pod rodzajami, do których należą, i trzeba ustalić dobremi definicyami znaczenie wyrazów służących do narwania rodzajów i gatunków. Opisanie zaś czyli definicya jestto krótkie i zwięzłe wskazanie znamion rzeczy, którą opisać chcemy.
 Dodałbym na to wszystko przykłady, gdybym nie wiedział przed kim mówię. Teraz zamknę w kilku słowach, co chciałem powiedzieć. Może mi dano będzie wykonać, o czem już oddawna myślę, może kto inny uprzedzi mnie, jeśli mi co przeszkodzi, lub po mojej śmierci do skutku doprowadzi. Ktokolwiek nad tem pracować będzie, podzieli całe prawo cywilne na rodzaje, których jest niewiele, potem rodzaje na gatunki jakby ich członki rozbierze, nakoniec każdy rodzaj i gatunek definicya objaśni. Tym sposobem mieć będziecie porządną naukę prawa cywilnego, która wiele w sobie zawierać będzie, ale trudną i ciemną nie będzie. A tymczasem, nim się zgromadzą porozrzucane materyały, niech każdy zewsząd zrywając i zbierając nabywa dostatecznej znajomości prawa cywilnego.