Gdy więc powszechne ludu zezwolenie zyskał, kazał poznosić domy publiczne, i ratusze, które po wsiach do zebrania na radę obywatelów powystawiane były : urzędników szczególnych osad dotąd władzę mających poznosił, a natomiast założył stołeczne miasto Ateny, i w nim ratusz zbudował, gdzieby się schadzki, sądy i rady publiczne odprawowały, to zaś miejsce nazwał : Panathenion. Złożył zatem dostojność królewską, której dotąd na wzór przodków używał, i jedynie odtąd tem się tylko zatrudniał, coby ku wzmocnieniu i udoskonaleniu Rzeczypospolitej służyło. Nie ze wszystkiem jednak wyzuł się z królestwa : zwierzchną poczęści okazałość wraz z pierwszeństwem zatrzymał, przywodztwo także na wojnie, i straż praw ustanowionych; tak dalece iż to było własnością urzędowania królewskiego, co najwłaściwiej towarzystwu było zdatnem i pomocnem.
Żeby zwiększył i zaludnił Ateny, wezwał cudzoziemców : ci osiadając, równie z krajowemi do wszystkich nadań, swobód i przywilejów powołanemi i przypuszczonemi zostawali. Żeby zaś mnóztwo zebranego ludu dobrze było urządzone, na trzy go części podzielił. Stan szlachecki miał sobie poruczone obrządki religji, urzędy publiczne, prawodawstwo i sąd; rzemieślnicy i kupcy handel; rolnicy uprawę ziemi. Tym sposobem wszystkich zrównał przez wzajemne względy. Jeźli albowiem szlachta przodkowała urzędami; handlarze i rzemieślnicy znaczni byli liczbą, a wieśniacy mieli poważenie, że potrzebą żywili wszystkich ogólnie.
Że Tezeusz pierwszy stan swobodnej i rządnej Rzeczypospolitej wprowadziwszy, wyzuł się z królestwa, przyświadcza temu Arystoteles. Homer nawet daje to poznać, gdy wyliczając rozmaite Greków wojska, wybierające się na wojnę Trojańską, samych Ateńczyków nazywa ludem.
Złączył potem z Ateńskim krajem powiat Megary, i posunął przezto granice państwa aż do cieśniny Peloponezu; niedaleko której ustanowił obrządki i igrzyska Neptunowe, tak jak był przedtem uczynił Herkules w Olimpji na cześć Jowisza.
Udał się zatem ku morzu Czarnemu i wojował przeciw Amazonkom, jak twierdzą niektórzy, wraz z Herkulesem; tamże pojął Antyopę ich królowę, którą był wprzód zwyciężył. Wojna ta z bitną płcią niewieścią, równie jak i inne jej podobne, sprawiedliwie wątpliwości podpada. Zostały jednak wieści i pamiątki w Atenach, w którego miasta okolicach pokazywano mogiły, gdzie w boju pobite bohatyrki miały być pochowane. Igrzyska nawet z uroczystym obchodem sprawowano na pamiątkę zwycięztwa Tezeuszowego w miesiącu Październiku, i zwano je : Boedromia. Cóżkolwiek bądź, wojna ta ściągnąć miała Amazonki z Chersonezu w Tessalią, a stamtąd ku samym Atenom, w okolicy którego miasta zostały ich nagrobki, a takież same i w Cheronei pokazywano. Przymierze po wojnie nastąpić miało, i dopiero po zawarciu jego ustąpiły Amazonki z kraju, Antyopa jednak została, z której Tezeusz miał syna Hippolita. O tym rozmaite są wieści, po większej części rymotworców niewiele ważnemi świadectwami wsparte; jakoby powtórna Tezeusza żona Fedra po zmarłej Antyopie, zakochawszy się w pasierzbie, a żądzy swojej dopełnić nie mogąc, oskarżyła go o gwałt przed mężem, a ten wezwaniem Neptuna na zemstę, własnego syna śmierci stał się przyczyną.
O innych eszcze małżeństwach Tezeusza są wzmianki u starożytnych pisarzów, ale te równie bajeczne, a dotego mniej godne badania potomności, nadaremnieby wchodziły w powieść dzieł tego znamienitego męża.
W owe bohatyrskie czasy, żywa była w sercach chęć wsławiania się wielkiemi dziełmi : stąd pochodziło, iż za wieścią czyli to wojennej wyprawy, czyli wyzwolenia z nieszczęścia, lub niewoli ludzi znamienitych, czyli oswobodzenia kraju od zbójców, łotrów, lub tyranów, ubiegali się zacni rycerze, jedynie dla tego, aby wchodzili w uczestnictwo wielkiego czynu. Równie jak innych wspaniały ten zapał wzbudzał Tezeusza, i dlatego był współ z Jazonem w wyprawie do Kolchów; znajdował się w bitwie Lapitów i Centaurów; z Meleagrem zdziczałego Kalydonu zwierza ścigał; a że był w tej mierze nader pilny i porywczy, w przysłowie poszło : « nic bez Tezeusza. »
Sławna wieść dotychczach trwa przyjaźni jego z Pirytouszem; stąd się zaś między nimi wszcząć miała; pragnął wielce znamienity młodzian poznać i doświadczyć dzielności Tezeusza, o którego dziełach miał wiadomość. Szedł więc ku Maratonowi, gdzie jego trzody się pasły, i zabrał je; dowiedziawszy się o takowym postępku Tezeusz, szedł przeciw niemu, chcąc stratę odzyskać; ale gdy z sobą walczyć mieli, za pierwszem wejrzeniem taką wzajemną względnością ku sobie ujęci zostali, iż poprzysięgli sobie wieczną przyjaźń, i odtąd zachowali ją statecznie.
Twierdzą i o tem dawni pisarze, iż bywał niekiedy Tezeusz dzieł Herkulesowych wspołecznikiem, i ułatwił trudności, które czyniono w przyjęciu tego bohatyra do tajemnych obrządków Cerery w Eleuzynie.
Jest także wieść, iż on najpierwszy sławną Helenę, z domu rodziców uprowadził; nie zgadzać się to jednak zdaje z liczbą lat; już był albowiem podeszły wówczas, gdy ona jeszcze w niemowlęctwie zostawała. Cokolwiek bądź, Kastor i Pollux bracia jej, wojnę przeciw Atenom podnieśli, żądając powrotu siostry, i gdy się coraz ku miastu zbliżali, oburzyli się mieszkańcy na Tezeusza, mieniąc go być przyczyną tego wtargnienia. Na czele ich był Muesteus, powinowaty jego, który naówczas wznowił powątpiwanie, czyli był prawym następcą tronu. Zarzucał, że zle tłumaczył prawa, które wprowadził, że wolność którą nadał, była szczerym podstępem, i szkodą raczej kraju, niżli uszczęśliwieniem, jak sobie z początku obiecywano. Te i podobne tak samego przywódcy, jako i wspólników jego mowy, uwiodły lud pospolicie lekkowierny, Ateński zaś nad inne niestały i płochy. Musiał więc Tezeusz opuścić ojczyznę, i dostał się w niewolą, pojmany zdradnie od Aidoneusza króla, ale wyzwolony przez Herkulesa wrócił do swoich. Gdy jednak tak jak pierwej w publiczne się sprawy wdawać chciał, powstali przeciw niemu mieszkańcy Aten; nie mogąc ich mocą poskromić i przywieść ku czynieniu zadość ustawom swoim, wyprawiwszy w przód przed sobą tajemnie dzieci, i to co mógł mieć najdroższego, złorzecząc niewdzięcznej ojczyznie udał się do Lykomeda, króla wyspy Scyros, chcąc tam spokojnie resztę wieku swojego przepędzić : ale wkrótce po przyjeździe swoim, podstępnie z życia wyzuty, a jak wieść niesie, samże ten król, przechadzając się z nim, ze skały nadbrzeżnej w morze go zepchnął.
Przez nader długi przeciąg czasu, niewiadome było miejsce, gdzie był pogrzebion : aż dopiero Cymon zwyciężca Persów, opanowawszy za powrotem swoim wy-
