Dzieła, z których wyjątki podaję w wypisach, omawiam w pierwszej lub w trzeciej części książki (zobacz str. 193 i nast.). Nie wątpię, że przeoczyłem niejedno. Brak odpowiedniej bibljografji[1] utrudniał poszukiwania. Większość materjału — to wyjątki z dzieł polemicznych i dogmatycznych. Jedynie „Thesaurus magicus domesticus“ i kilka zabobonnych recept z zielników zaliczyć można do literatury ściśle czarnoksięskiej. Pisma z „charakterami czarnoksięskiemi“, które według Gabrjela Leopolity (kazanie „Dziękowanie za chleb“) „uwijały się w Polsce“ w w. XVI, były tępione i palone zawzięcie.[2] O kilku książkach słyszałem tylko, znam je z tytułów, lecz odszukać nie mogłem.[3]
Pisownia tekstów modernizowana, lecz nie jednolicie.
Rzekłby kto albo wątpił w sobie, jako takich wiele jest, iż czarta niemasz żadnego in rerum natura, a jeśli jest, tedy jest duch, ciała nie mając, nie ma co czynić z człowiekiem, nie może człowiekowi szkodzić ani się ukazać widocznie, gdyż też nie wie przyszłych rzeczy ani tajemnic boskich, jako i człowiek, bo to tylko Pan Bóg sobie zachował wiedzieć. Jest odpowiedź na to słuszna z pisma świętego nie na jednym miejscu, w starym i nowym zakonie. W starym, jako Jopa, który był bojący się Boga, a wżdy go czart rozmaicie oczywiście prześladował i trapił rozmaitymi plagami, poruszywszy elementa wiatrowe, które dom obaliły, pobieli mu dziatki niewinne. Takież czarownica jedna wskrzesiła Samuela w postaci czartowskiej, który opowiedział upadek króla Saula i z jego wszystkim domem, i stało się tak. Balaam też, prorok pogański, wiele rzeczy powiadał i winszował
- ↑ Najważniejsze bibljografje przedmiotu w językach obcych:
1. R. Jve-Plessis. Essai d'une bibliographie française méthodique et raisonnée de la sorcellerie et de la possession démoniaque. Paris 1900.
2. Nisard Ch. Histoire des livres populaires ou de la littérature du colportage depuis l'origine de l'imprimerie jusqu'à l'établissement de la commission d'examen des livres du colportage. 2 ed. Paris 1864 (rozdział III).
3. Ladragne. Sciences secrètes. Moscou 1870. (Książka b. rzadka, drukowana w ilości 75 egzemplarzy. Jest to katalog dzieł okultystycznych ze zbiorów ks. Uwarova).
4. Chevalier. Répertoire des sources historiques du moyen âge. Partie bio-bibliographique. Paris 1877—1883.
5. Catalogue des livres et manuscrits relatifs aux sciences occultes, provenant de la Bibliothèque de feu Stanislas de Guaita. (Bez miejsca i roku).
6. Albert Caillet. Manuel bibliographique de sciences psychiques ou occultes. Paris 1913. 3 tomy. 7. J. G. T. Graesse. Bibliotheca magica et pneumatica oder wissenschaftlich geordnete Bibliographie der wichtigsten in das Gebiet des Zauber, Wunder, Geister und sonstigen Aberglaubens vorzüglich älterer Zeit einschlagenden Werke. Leipzig 1843.
8. Scheible. Bibliotheca magica. Catalog des antiquarischen Bücherlagers von J. Scheible in Stuttgart, 1847.
9. Hauber. Bibliotheca sive acta et scripta magica. Gründliche Nachrichten und Urteile von solchen Büchern u. Handlungen, welche die Macht des Teufels in leiblichen Dingen betreffen. Lemgo, 1738— 1745;
10. Horst. Zauber-Bibliothek. Mainz 1825.
11. Antoszewskij. Bibliografja okultizma 1783— 1909. Petersb. 1911.
12. Sumcow N. Kołduny, upyri i wiedmy. Bibliogr. ukazatel. Charkow 1891. - ↑ Por. Index librorum prohibitorum (Zamość 1604):
§9. Libri omnes et scripta geomantiae, hydromantiae, aëromantiae, pyromantiae, onomantiae, chiromantiae, necromantiae sive in quibus continentur sortilegia, veneficia, auguria, auspicia, incantationes artis magicae prorsus reiciuntur. Episcopi vero diligenter provideant, ne astrologiae indiciariae libri, tractatus, indices, legantur vel habeantur.
Trzy indeksy ksiąg zakazanych, opisane przez Celichowskiego (Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce X, 35—45) t.j. Kraków 1603, Zamość 1604 i Kraków 1617, nie zawierają jednak tyłułów takich książek. [Nb.: „Joannis Bodini Andegavensis Daemonomania omnino prohibetur“ (Index z r. 1604, str. 32)].
O tem jak namiętnie prześladował kler książki zakazane mówi ustawa synodu piotrkowskiego z r. 1542:
„... ut in singulis dioecesibus, ad minus semel in anno per duos loci ordinarios aut eorum delegatos, bibliothecae aut libri venales in eis contenti visitentur et diligentius revideantur, quod si qui libri in eis suspecti aut haeretici reperirentur, cremari debent“. (Lelewel Bibl. ksiąg dwoje, II, 97). - ↑ O jednem z nich, wydanem przez Piotra Sarjusza z Pacanowa w roku 1527 wspomina Bandtke (Hist. druk. I, 227). Czacki (O lit. i pol. prawach) podaje tytuł dzieła Lubomilskiego „Monotesseron“, w którem autor zastanawia się nad zagadnieniem: „Jakiejże władzy źle czynienia nie ma djabeł i czyli ten djabeł sam ze swoich przymiotów chce ludzi gubić czyli szczególnem dopuszczeniem boskiem rozciągać ma swą władze?“ W „Rozprawie o żydach i karaitach“ (str. 104, uw. 4) czytamy o broszurce z r. 1557, „zawierającej dosyć poziome uwagi, jak oszukują mniemani czarownicy“. Na str. 105, uw. 1 pisze Czacki: „Dowody w piśmie o czarach i czarownicach 1567 r. (?) wydane, zdają się być z Wiera dzieła (De praestigiis et incantationibus) przepisane, lecz tylko na k. 4; nie zgadza się to jednakz datą obu edycji (Wier ur. 1515 um. 1588; Czacki pisze, że zna wydanie dopiero z 1660 r.).“