Sabała/Alfabetyczny spis wyrazów i objaśnień
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Sabała |
| Podtytuł | Portret, życiorys, bajki, powiastki, piosnki, melodye |
| Wydawca | L. Zwoliński i Spółka |
| Data wyd. | 1897 |
| Druk | Drukarnia Narodowa |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Baca — najstarszy pasterz w szałasie.
Bàcýć — pamiętać.
Bańkowki — Poronin.
Bania — kopalnia żelaza.
Bartek Obrochta — słynny zakopiański grajek i przewodnik (str. 35, wiersz 8).
Barz, barzo — (czyta się osobno r, a osobno z) bardzo.
Bez co — dlaczego.
Bez — przez.
Boskać — całować.
Bockować — tańczyć po góralsku, kołować (tylko o kobiecie).
Bodaś kogo — bądź kogo.
Brzyćko — brzydko.
Bryja — mleko słodkie, gotowane z małą domieszką mąki.
Budka — wózek góralski, kryty płótnem.
Bukowiec — opalony, gruby bukowy kij owczarski.
Budàrz — cieśla.
Ciskać — rzucać.
Cieślica — topór.
Ciupaga — toporek do podpierania się.
Cesta — droga.
Cosi kajsi — coś gdzieś.
Cuha — gunia góralska.
Cudecki — cudowne rzeczy.
Cýsto piéknie — zupełnie, ze szczętem.
Cýsto piéknie — ładnie.
Cýsto piéknie do imentu — zupełnie a zupełnie.
Dać radę — pokonać.
Darzý sie — wiedzie się, dobrze się chowa.
Dobrze nie barzo — przysłowie Sabały.
Doma — w domu.
Do imentu — zupełnie, całkiem.
Dźwiérz, dźwierzýna — zwierz, zwierzyna.
Dziwtory — niektóry.
Dziuge być porazony — mieć porażony stos pacierzowy i chodzić krzywo.
Dyascý — dyabli, szatani.
Dyasków zjadło — lekkie przekleństwo.
Dyle — podłoga.
Dudomu — do domu.
Frombije — troki torby do przymocowania jej.
Gaździnà — gospodyni.
Gazda — gospodarz.
Giéłceć — rozlegać się.
Głobis — łobuz.
Godnie — dużo, dobrze.
Gromada — zebranie gminne, wiec.
Habryka — tytoń. (Górale nie wymawiają nigdy ch).
Hala — łąka górska.
Haj — tak, przysłowie Sabały znaczy: ino, tak. Kładł on je często w środku zdania.
Hańbić — wstydzić.
Hawràny — gawrony.
Harnaś — dowódca bandy zbójeckiej.
Het — zupełnie.
Hnet — wnet.
Hnetki — prędko.
Hip, hipnemi — skoczyli.
Hrubaśny, hruby — bardzo gruby.
Hojco — byle co.
Hrobocek — robaczek.
Hłop — silny mąż (łacińskie vir).
Hławka — główka.
Hybaj — chodź, dalej.
Hycić — chwycić.
Hudobino — biedaczka.
Huściawa — gęstwina.
Hubka — gąbka.
Ik — ich.
Iment, do imentu — zupełnie, ze szczętem.
Ino — tylko.
Iny — inny.
Inyk — innych.
Inyndyj — indziej.
Jamioł — anioł.
Jàrka — owca młoda, która jeszcze nie miała jagnięcia.
Jarzec — jęczmień.
Jaworzýnka — hala nad Kuźnicami.
Ka — gdzie.
Kaby ta — gdzieby tam.
Kany — gdzie.
Kanalia — (przekleństwo) szelma.
Karby — deszczułka karbowana, znak puszczany po gminie, zwołujący wiec.
Kapać — zdychać (o owcach).
Kaz — gdzież.
Kiebski — lichy.
Kieby — gdyby.
Kie — kiedy.
Kiek — kiedym.
Kłabuk — kapelusz.
Kliniec — gwóźdź o dużej głowie, do przybijania podków.
Kloski — sapka góralska.
Końcem — koniecznie.
Końdek — troszkę.
Kolwicek taki — podobny.
Kolwicek — podobnie jak.
Kosisko — drzewce, na którem osadzona kosa.
Kosor — miejsce ogrodzone, gdzie owce się zamyka do dojenia i na noc.
Kotwić się — nudzić się.
Króźlicek — toczone pudełko drewniane na masło.
Krzýwań — Krywań.
Kwardy — twardy.
Kudlàk — zwykle poduszka z sierści, tu znaczy kudłaty pies. (str. 60, w. 2).
Kuharka — w ogóle służąca.
Kyrpce, krypcie — chodaki góralskie.
Labiédzić — narzekać.
Lewdy — ledwie.
Lémze świt — skoro świt.
Leki — lekki.
Lejba — wyraz góralski użyty przez Chałubińskiego, ulewa.
Liptacý — Słowacy zamieszkujący Liptowską dolinę.
Lo — dla.
Lotki — drobne kawałki żelaza, lub drobny szrut do nabijania strzelby.
Luto stało — żal zrobiło.
Luto — żal.
Łapić — złapać.
Łatka — pogardliwa nazwa pana.
Łap — chwycił.
Łycok — podrostek.
Madre rusýć — rozchorować się podobno na nyrki.
Mek — mech.
Mieć mature — mieć ochotę.
Miasto — Górale nazywają Nowytarg »miastem«, jak Rzymianie Rzym urbs.
Mnoho — mnogo.
Mnohenko — bardzo dużo.
Moskàl — placek owsiany.
Mocki — dużo, mnóstwo.
Nalepa — pokład kamieni przed piecem góralskim, powleczony warstwą błota. Na nim można było także ogień rozpalić; najczęściej służyła nàlepa do wygrzewania się starym.
Nàblizać sie — zbliżyć.
Naśli — znaleźli.
Nàńść — znaleść.
Na ozajest — na prawdę.
Nalàz — znalazł.
Napedzieć — napowiedzieć.
Na przodku — na przedzie.
Na zadku — w tyle.
Na wnuku — wewnątrz.
Nadać — nawinąć się (dyascý nadali).
Nàremny — gwałtowny, krzepki.
Nigda — nigdy.
Nijakim świate — w żaden sposób.
Nimoze — jest chory (str. 67, w. 18).
Niescęście bedzie straśne (str. 68, w. 3) przesąd.
Nicpote — do niczego.
Nocnik — nocleg.
Nukać — prosić.
Oblanka — włóczka do obramowania cuhy krajem, lub wyszycia ozdób na spodniach.
Oćwiàra — potwór.
On — używa Sabała zamiast: niedźwiedź.
Oskradzieć — zeschnąć na korzeniu przed zakwitnięciem (o zbożu).
Oscypek — sérek podłużny.
Owłàdze — owładnie.
Ozlégać — rozlegać (o echu, nieść).
Ozpajédzić — rozezłościć.
Oznimódz się — rozchorować się.
Ozpaliéła — rozpaliła.
Pàn wielkomozný — Chałubiński.
Pàniezus — Pan Jezus, (razem złączone dwa wyrazy i razem odmieniane).
Padać — powiadać.
Pedzieć — powiedzieć.
Parobek — młodzieniec, elegant.
Patrzeć — także należeć się.
Pilno — szybko.
Pięć sostek — 50 ct. należące się organiście za odegranie »Veni Creator« (XI, str. 67).
Po wiérhu obuwać sie — przywijać dół spodni pod onucki, a potem obwijać rzemykami.
Ponieść się — także pospieszyć.
Popśnić się — nieszczęścić się, nie wieść się.
Potela — potąd.
Potelàz — potąd, dotąd.
Poleku — pomału.
Pote — potem.
Pobrusiéł — poostrzył.
Pokiela — pokąd.
Pościel — u górali także łóżko.
Prosem piéknie ik miłości — przysłowie Sabały.
Prok — proch.
Prógować — próbować.
Prah — proch.
Przépytować — przepraszać.
Prec — daleko.
Przednowek — czas wiosenny i letni, zanim się młode ziemniaki urodzą.
Prasnęć — uderzyć, rzucić.
Przewyrtnąć — przewrócić.
Praskać zadke — wierzgać tylnemi nogami (o koniu).
Przodke — przodem.
Pryndzéj — przedtem.
Przýgarznie — garść.
Przeklaśny — wybredny.
Pytac — jeden z dwóch drużbów proszących na wesele.
Pytać — prosić.
Ràz kiela càs — od czasu do czasu.
Ràd widzieć — lubieć.
Rezać — rżnąć.
Regle — lasy na stokach gór.
Rzeźba — nazywają często górale Szkołę rzeźbiarską w Zakopanem.
Ruka — ręka.
Sa — sie.
Sàtra — szałas z desek lub gałęzi.
Scyrbàk — roślina o szorstkich, rąbkowatych liściach.
Setnie — tęgo, dobrze.
Serdàk — kożuszek bez rękawów.
Se — ze.
Selenie — różnie, seleniejaki — różny.
Sędyj — wszędzie.
Sidziniàrka — dewotka ze sekty tegoż nazwiska.
Siedzieć — także mieszkać.
Siàcie — zboże.
Sjonek — zdjąłem.
Składak — kozik.
Skała — kàmyk.
Skapać — zniszczeć (o owcach) pozdychać.
Smyśny — ciekawy.
Smrek — świerk.
Sprawny — duży.
Sprzécać — sprzeciwiać, kłócić.
Strzég — strzegł.
Stowarzýsýć sie — zaprzyjaźnić się, połączyć się.
Stowarzýsować sie — zawiązać przyjaźń.
Stać się luto — stać się żal.
Sýćko — wszystko.
Śtyrbać — piąć się po czemś stromem.
Śtyrbny — stromy, spadzisty.
Ślebodny — swobodny.
Śklànka — flaszka.
Ś nim — z nim.
Temu — dlatego.
Telęzego — trochę.
Tozto — też.
Tóz to — to też.
Telo — tyle.
Turlikanie — dźwięk podłużnych blaszanych dzwonków, zwanych kłapacami.
Truhła — trumna.
Uciók — uciekłem, uciekł.
Ucion — okaleczył.
Ududkować — upochlebiać, obiecać a nie dotrzymać.
Ukwàlić — namyśleć się.
Upiók — upiekłem, upiekł.
Uradzić — postanowić.
Uwazować — także myśleć.
Watra — ognisko.
Wanta — także kamyk.
Wiérba — wierzba.
Wiertać — wiercić.
Wereda — przekleństwo.
Wieldzaźny — wielki.
Wiérsek — wierszyczek.
Widzieć się — podobać się.
Winowaty — winny.
Wolor mieć — mieć prawo do czegoś.
Wocimieniu — w okamgnieniu, szybko.
Wse — zawsze.
W rukak — w rękach.
Wte — wtedy.
Wtore — które.
W rzecý — niby to.
Wnuku — w środku.
Wto — kto.
Wej — oto.
Wyskanie — odzywanie się hop, hop! juhasa lub juhaski.
Wysło — zeszło (str. 45, w. 16).
Wyryhlić sie — wyrwać się.
Wykapać — wyzdychać (o owcach).
Wynikràt — »Veni Creator«.
Wydudławiony — wyżłobiony.
Wywalić sie — upaść.
Wykopyrtnońć sie — wywrócić się, upaść.
Zàścypka — rodzaj paspalu we szwie przy góralskich spodniach.
Zajézdzać — kręcić się, starać się o co.
Zàworka — rodzaj klamki, która bez sprężyny, jedynie ciężkością swoją wpada w karb i w ten sposób trzyma przywarte drzwi.
Zabàcýć — zapomnieć.
Zalubić — pokochać.
Zahubić — zniszczyć.
Zaskrodlić — zawlec.
Zatela — tymczasem.
Zajazić — zastawić się, o wodzie lub o ludzie, o owcach, gdy nie mogą wszystkie na raz przejść.
Zdajać — dopasowywać.
Zdoli — obejmie, zdoła znieść.
Ze zadku — z tyłu.
Ziéna — żona.
Zbyrceć — dzwonić.
Zbijać — zbojować.
Zdek — zdechł.
Zracno — widno o tyle, że już przedmioty dają się odróżnić.
Zrały — jrzały.
Ziém — ziemia.
Zglewiały — (str. 17, ostatni wiersz) może strętwiały, bo zglewiały znaczy zmarzły.
Zglewieć — zmarznąć.
Z końca — także z początku.
Zwysýć sie — zbywać.
Zýcie — żywność, zboże.
Zýwobycie — życiorys.
Źleb — wąwóz.
