Słownik etymologiczny języka polskiego/wróg
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
wróg, wrogi, wrogować; dziś ‘nieprzyjaciel’, w biblji ‘zabójca’; wróżda i wróżba, któremi ród zabitego dochodził na zabójcy odwetu krwawego, później kary pieniężnej, składanej z osobliwszemi ceremonjami, przypominającemi stracenie; czes. sebewrażda, ‘samobójstwo’. Prasłowo; cerk. wrag, ‘nieprzyjaciel’, wrażda, ‘nieprzyjaźń’, na całem Południu wrag i ‘djabeł’ (w 9. wieku zwany z niemiecka neprijazń), ale i u Serbów była wrażda, ‘zabójstwo’; lit. wargas, ‘nędza’, wergas, ‘niewolnik’, prus. wargs, ‘zły’, wargē mien, ‘żal mi’. Przymiotnik wraży pożyczka z ruskiego; nasze własne wrogi dosyć niezwykłe, późne; wrażedlnik, w biblji, ‘zabójca’, z czeskiego. W biblji odmiana: wróg, wrogu (nie wroga), wrogowie. P. następne wróg.
wróg, znaczył jeszcze w 17. wieku ‘los’: »zły wróg«, ‘zła dola’; »jakiś wróg miesza ludzkie rzeczy«, Kochanowski; wróża, ‘los’, jeszcze w psałterzu puławskim żołnierze pod krzyżem szaty Jezusowe dzielą wróżą, ‘losem’, ale i on, jak florjański, daje i: »puścili loos«; wróża ocalała i w cyziojanie (kalendarzu) płockim z 14. wieku. Rzucanie losu, wróży, było najpospolitszym środkiem wieszczbienia, więc stąd: wróżyć, ‘wieszczbić’, wywróżyć, wróżka, wróżca, wróżbit (do wróżby). Los odgadywano miotaniem, więc nazwa jego wyszła od ‘rzucania’ (p. wierzgać). Cerk. wrażiti, ‘wróżyć’, słowień. serb. wraż, ‘czary’, czes. wraże, ‘los’, rus. worożit’, worog. W nazwach miejscowych Róże i Różne mogą odpowiadać licznym czeskim Wraże, miejscom gdzie wróżono. Jest to jedno z najciekawszych słów słowiańskich, bo narzuca się pytanie, czy wróg, ‘nieprzyjaciel’, i wróg, ‘los’, jedno, czy dwa zupełnie odmienne słowa, co się przypadkiem zbliżyły i spłynęły? Jak rus. izwierg, albo izworg, znaczy to, ‘co wyrzucono’, i tego, ‘kogo wyrzucono’ (‘zbrodniarz’), podobnie i wróg mógłby być i ‘wyrzutem’ (‘losem’, bo wróżyć znaczy nie ‘czarować’, lecz ‘wieszczyć’), i ‘wyrzutkiem’ (‘zbrodniarzem’). Inni łączą słowa wróg, wróża (‘los’) z grec. orgia, ‘ofiara, misterje’, do ergon, ‘czyn’, z czem jednak ani słowiańskiego wrgą (‘rzucam’) ani wrzą (‘wiążę’) połączyć się nie da; litewszczyzna przemawia za naszym domysłem.