Słownik etymologiczny języka polskiego/wiedzieć
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
wiedzieć, wiem; wiedza (jak widza); p. wiadomy, wieść. Prasłowo; cerk. wěděti, wěm’ obok wědě, wěgłas (‘mądry’, co »wie głos«; u nas tylko w nazwach osobowych, Wigloz w 13. wieku, i i.). Pień ten sam co w widzieć (p.); z głoską i tylko o ‘patrzeniu’, z głoską ě (oi) tylko o ‘wiedzy’, czego inne języki nie przestrzegają. Cerkiewne wědě, ‘wiem’, grec. oida, ‘wiem’, idmen, ‘wiemy’; goc. wait, witum; indyjskie weda-, widmas-, awest. waēdā- (Słowianie nie rozróżniają już samogłoski pniowej, przeprowadzili ě, oi, i przez dalsze liczby); ind. wista-, ‘znany’; grec. a-istos, ‘nieznany’; niem. ge-wiss, unwissend; prus. waisei (cerk. wěsi), ‘wiesz’, waidimai, ‘wiemy’, waisnan, ‘wieść’ (Litwie samej brak tego pnia), waidina, ‘pokazują’, powaidint, ‘uczą’ (lit. waidintis, ‘zjawiać się’, i waidas, ‘zjawa’, waizdas, ‘widok’). Tu należy dalej nasze wiedzać we złożeniach z od- i na-: odwiedzać, odwiedziny, nawiedzać kogo, cerk. nawěżdati: w tem jedynem woid-, wěd-, o ‘widzeniu’, jak w lit. waidas. Pierwsza osoba wiem służy potwierdzaniu i staje się przysłówkiem, u nas dziś tylko w bowiem, albowiem, ale w dawnym języku, do 16. wieku, np. w pierwszej części psałterza, wiem w znaczeniu ‘bo, ale’, stałe, np.: »rzekł wiem jest« (‘bo rzekł’; wiem zawsze po słowie), »jenże wiem miłuje lichotę« (‘ale kto kocha złość’). Do wiedzieć liczne złożenia, zwłaszcza z po-: powiedzieć, powiem (znaczy: ‘dam wiedzieć, dam znać’), częstotliwe powiedać i powiadać (obie postaci prapolskie), skrócone pedam i padam (‘powiadam’); w dalszych złożeniach opowiedzieć, opowiedanie (sięga do 19. wieku) i opowiadanie; odpowiedzieć, odpowiadać, odpowiedź (w 16. wieku jeszcze ‘wyzwanie na pojedynek’); spowiedać i spowiadać (spowiedź, spowiednik); wypowiadać; zapowiadać (zapowiedzi). Dalej dowiedzieć się, częstotliwe dowiadywać się; wywiadywać się (wywiad), zawiadywać (zawiadowca), itd.
