Słownik etymologiczny języka polskiego/ręka
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Artykuł w Wikipedii
| |
 Strona w Wikisłowniku
| |
ręka, rączka; ręczyć, wyręczyć; poręka, zaręczyć, zaręczyny; ręczny, ręcznik; podręcznik; zręczny, niezręczny, zręczność; »rączka od pióra«; rękaw; rękawka, ‘ręką usypana mogiła’ (jeszcze w 17. wieku ogólne); rękawica i rękawiczka, rękawicznik; zarękawek; (po)rękawiczne, ‘opłata’. Liczne złożenia: oburącz, zwykła pierwotna postać przysłówkowa; rękopis; rękodzieło, rękodzielny, rękodzielnik; prastare rękojmia znaczy ‘poręka’ i ‘poręczyciel’; rękojemstwo, rękojemczy; rękodany, później rękodajny, ‘dworzanin (lub żołnierz-towarzysz), co za daniem ręki wstąpił w nowy obowiązek’ (nie od tegoż nazwany, jakoby usłużnie podawał rękę wsiadającemu państwu!). Dalej rękojeść z *rękojęć, rus. rukojat’; Czesi, Serbowie i i. mają obok prawidłowego rukojet’ i nieprawidłowe rukowiet’ (‘rączka’ i ‘podręcznik’), a to się i u nas w 17. wieku pojawia: rękowieść. W 17. wieku »uchodzić w rękojeści«, mówiono o ‘wykraczaniu z obowiązku, przyrzeczenia’: »ale nam tu Sajdaczny uszedł w rękojeści« ‘zawiódł, zdradził’; »(śmierć) nie ujdzie w rękowieści«, ‘jest pewna’; »dziś, coś wczora prawił, uszło w rękojeści« (o kłamcy): przenośnie łatwo zrozumiałe. Ze złożeń z przyimkami: obręcz (p.) i obrączka, co w znaczeniu pierwotny związek z samą ręką wierniej zachowała; naręcze (np. drew, ‘ile unieść można’); poręcz, szczególniej w liczbie mn. Niektóre przestarzałe, np. ręcznica i naręcznica, ‘lutnia’, w biblji; rękowiny i zrękowiny, zamiast ‘zaręczyn’. U Mazurów ręcznik przezwiskiem dla ‘kija’. Lit. ranka, ‘ręka’, rankike, ‘rączka’, rankinis, ‘ręczny’. Litwin zachował należący tu czasownik rinkti, renkiu, ‘zbieram, zgartywam’ (więc ręka = ‘garść’). Dziwne, że niema dla ‘ręki’ nazwy pierwotnej, spólnej wszystkim Arjom, każdy szczep inaczej ją zowie: grec. cheir (stąd cyrograf), łac. manus, niem. Hand, itd.
