Słownik etymologiczny języka polskiego/począć
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Słownik etymologiczny języka polskiego |
| Wydawca | Krakowska Spółka Wydawnicza |
| Data wyd. | 1927 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
 Strona w Wikisłowniku
| |
począć, rozpocząć i zacząć, wszcząć; pocznę, rozpocznę, zacznę, nacznę; częstotliwe (roz)poczynać, zaczynać, naczynać, wszczynać; poczęty, »Niepokalane poczęcie«; zaczątek; początkowy; wszczęcie, naczęcie, itd. Prasłowo; czasownika *cząć nie znają Słowianie, używają go wyłącznie we złożeniach z po-, na-, za-, wŭz-; cerk. naczĭną, naczęti, zaczęti, naczętŭk, naczęło; rus. naczat’, naczało, ‘początek’, naczalnik, ‘dowodzący’; czes. poczíti, poczal, poczátek. Pień z wokalizacją e: ken- z sken-; z wokalizacją o: kon-, p. koniec, zakon. Słowiańskiemu sken- odpowiada lit. skin-, ‘zrywać’, ‘napoczynać’ (por. serb. naczeti, o ‘poczynaniu’ chleba, wina), skinti, prus. er-kinina, ‘uwalnia, odczynia’.
począć, tylko w dalszem złożeniu: odpocząć i spocząć, przez nieporozumienie tę postać przybrało. Jak częstotliwe odpoczy-wać i spoczy-wać, jak rzeczowniki odpoczy-nek i spoczy-nek dowodzą, brzmiał czasownik aż do 16. wieku: odpoczy-nąć i spoczy-nąć; więc w psałterzu tylko: odpoczynę, odpoczynie, odpoczynęła, w biblji: »da tobie otpoczynąć«, otpoczynienie, odpoczyniesz. Jak gospodzina, lub jedzinego, skrócono w gospodna, jednego, podobnie odpoczynąć skrócono w odpocznąć, odpocznienie, odpocznę, a wedle wzoru owego pocznę, począć, o którem p. powyżej, dorobiono do tego nowego odpocznę nowy bezokolicznik: odpocząć (wypoczęcie, itd.). Zmieszano więc dwa zupełnie różne czasowniki: pień kei-, słowiańskie czi- (-czi-wati; z wokalizacją o: koi-, p. koić, pokój), i pień ken-, kon-. Niema pomieszania ani nowotworów w cerk. (ani w ruskiem); tam tylko pocziti, pocziją, pocziwati, ruskie z cerkiewnego; powtarza się to w czeskiem, gdzie obok dawnego odpoczinu, odpoczinouti, jest i nowe odpocznu, odpocznouti, a narzeczowe odpoczíti. My zabrnęliśmy najdalej w tych nowotworach i rozróżniamy oba zupełnie sobie obce czasowniki już tylko wedle przyimków: za-, po-, nadpocząć; odpocząć, spocząć. Pień kei- (czi-) powtarza się z s- w prus. et-skī-t, ‘powstać’.