Ultramontanizm (ultra montes = za górami, t. j. za Alpami), w średnich wiekach określenie geograficzne: ultramontanami nazywano we Włoszech Niemców a w Niemczech Włochów. W czasie walk między papiestwem a państwem za Grzegorza VII (1073 — 1303) i Bonifacego VIII (1294 — 1303) w Niemczech i we Francji ultramontanizm stał się nazwą zapatrywania polityczno kościelnego, które przypisuje wyższość władzy duchownej nad świecką. Gdy we Francji zapanował galikanizm (ob.), ultramontanami zaczęto nazywać przeciwników t. zw. „swobód kościoła galikańskiego“ a zwolenników wszechwładzy papieża na polu kościelnem i jego wyższość nad soborem i biskupami. Od czasu soboru watykańskiego i ogłoszenia t. zw. Syllabusa oraz i dogmatu o nieomylności papieża (r. 1870), to znaczenie ultramontanizmu zostało szczególnie podkreślone przez modernistów i protestantów w Niemczech i we Francji, uważających go za utożsamianie papieża z Kościołem. W istocie swej ultramontanizm współczesny nie jest niczem więcej, jak szczególnem zaznaczaniem prymatu papieskiego czyli absolutnej władzy papieża, jako głowy Kościoła w sprawach religji. Potrzebę tej absolutnej władzy uzasadnia nazywany ultramontanem pisarz francuski Józef de Maistre na 50 lat przed soborem watykańskim w sposób następujący: „Mówiąc, że Kościół jest nieomylny, nie żądamy przez to dla Kościoła żadnego wyjątkowego przywileju, żądamy tylko, aby korzystał z prawa, które przysługuje wszystkim władzom naczelnym. Każda zwierzchność musi działać jako nieomylna a każda władza najwyższa jest absolutna. Z chwilą, gdy można jej się sprzeciwić pod pozorem, że zbłądziła lub że jest niesprawiedliwa, przestaje istnieć. Tak samo jest z rządem kościelnym: musi istnieć, bo Kościół, jak każda inna społeczność, musi być rządzony, inaczej nie byłoby jedności. Ten rząd jest przeto z natury swej nieomylny czyli absolutny: gdyby takim nie był, przestałby istnieć“. (Joseph de Maistre: Du Papęe, 1819).
