Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/Deizm
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | M. Arct |
| Data wyd. | 1930 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | D – wykaz haseł D – całość |
| Indeks stron | |
Deizm jest teorją filozoficzną, według której Bóg jest wprawdzie pierwszą przyczyną czyli stwórcą świata ale nie wywiera wpływu na życie i porządek świata. Deiści wykluczają zatem wszelki pierwiastek nadprzyrodzony w kierownictwie świata, nie uznają rządów boskich nad nim, twierdzą raczej, że Bóg, stworzywszy świat, nie troszczy się o niego, tak jak zegarmistrz, nakręciwszy zegarek, przestaje być dalszą przyczyną jego funkcjonowania.
Doktryna ta rozwinęła się w Anglji w XVII i XVIII wieku jako reakcja przeciw ortodoksji urzędowego kościoła anglikańskiego na tle sekt (dissenters), stojących w opozycji do urzędowego High Church (ob. Anglikanizm). Historyczne prawo do nazwy deistów mają ci filozofowie angielscy, którzy się sami tak nazwali, jak Cherbury (1581 — 1648), Locke 1632 — 1704), Blount (1654 — 1693), Toland (1670 — 1722), Tindal (1656 — 1733), Morgan (zm. w r. 1743) i inni. Z Anglji doktryna ta przeszczepiła się do Francji, gdzie zwolennikami jej byli tak zwani encyklopedyści, Diderot i d’Alembert, Voltaire i Rousseau, oraz do Niemiec, gdzie cieszyła się poparciem Fryderyka II, króla pruskiego, i racjonalistów.
Deizm nie jest religją, lecz tylko teorją filozoficzną, produktem „mechanistycznego światopoglądu“, widzącego w Bogu nie ojca lecz mechanika wszechświata. Mimo tego nie brakło prób wprowadzenia kultu deistycznego. I tak Toland, jeden z twórców deizmu, przepisał dla założonego przez się stowarzyszenia deistów, zwanego Socraticum Sodalitium, osobną liturgję, rytuał zwany Panteisticon. Wolnomularstwo wprowadziło kult deistyczny w r. 1717 w Londynie, w r. 1725 w Paryżu a w r. 1733 w Hamburgu i innych miastach niemieckich.
