Pomoc:Alfabet grecki

Przydech mocny i słaby

Przydech mocny czyli dasja   ̔ oznacza obecność głoski [h].
Dasji używa się nad pierwszą samogłoską lub nad drugą samogłoską pierwszego dyftongu. Nad ypsilonem (Υυ) oraz wg niektórych reguł ortograficznych ro^[1] (Ρρ) na początku słowa zawsze stawiana jest dasja. Dlatego słowa greckie typy hymn (ὕμνος) są pisane przez h na początku (w języku polskim i innych).

Przydech słaby czyli psili   ̓ oznacza brak głoski [h].
Tak samo wygląda koronis, który oznacza jednak pominięcie samogłoski i powstał przez „wciągnięcie” apostrofu oznaczającego pominiętą samogłoskę do wnętrza wyrazu.

τὰ ἐμά → τὰ’μά → τἂμά

O ile przydech słaby stawiany jest na początku wyrazu, o tyle koronis znajdzie się zawsze w środku.

Akcenty

Akut	Grawis
Cirkumfleks (alternatywne formy)

Do zapisu politonicznego greki klasycznej używa się trzech rodzajów akcentów: ostrego (akut, ὀξεῖα), ciężkiego (grawis, βαρεῖα) i przeciągłego (cirkumfleks, περισπωμένη). Jednak cirkumfleks tradycyjnie jest zaznaczany tyldą nad literą lub odwróconym brewisem. Nie wnikając tutaj w znaczenie i wymowę akcentów, należy jedynie zauważyć, że graficzny wygląd akcentu przeciągłego (περισπωμένη = perispomene) nie ma znaczenia merytorycznego.

Akcenty znajdują się w wyrazie nad jedną z trzech ostatnich samogłosek:

• nad ostatnią samogłoską może być jeden z trzech akcentów (ostry, ciężki lub przeciągły)
• nad przedostatnią jeden z dwóch (ostry lub przeciągły)
• nad trzecią od końca jedynie ostry^[2].

Zwrócić jednak należy uwagę na dyftongi (liczone jako jedna sylaba) i wyżej wspomniane ściągnięcia.

Samogłoski ε oraz ο są w języku greckim krótkie, nigdy nie spotkamy ich z akcentem przeciągłym. Akcent ciężki może, jak wyżej napisano, wystąpić tylko nad ostatnią samogłoską w słowie i to tylko wtedy, gdy po słowie nie występuje przecinek, kropka.

Rozróżnianie akcentów i przydechów

Dla potrzeb skrybów, bez pogłębienia problemu poniżej kilka wskazówek dotyczących rozpoznawania „kresek” (akcentów i przydechów) nad greckimi literami.

Nad pierwszą samogłoską w wyrazie (lub w przypadku dyftongu drugą) występuje przydech mocny lub słaby (lub go nie ma, jeśli przydechy są pomijane np. w jakiś inskrypcjach)

Przydech mocny czyli dasja   ̔ może być tylko nad pierwszą samogłoską (lub drugą w przypadku dyftongów)

• wyjątkiem jest zbieg ῤῥ w środku wyrazu

Υ (lub mała litera υ) (ypsilon) na początku wyrazu zawsze jest przydech mocny

Ρ (lub mała litera р) (rho) na początku wyrazu zawsze jest przydech mocny (lub nie ma żadnej kreski – w zależności od przyjętej konwencji ortograficznej)

Przydech słaby czyli psili   ̓ występuje nad pierwszą samogłoską (lub drugą w przypadku dyftongów)

• wyjątkiem jest zbieg ῤῥ w środku wyrazu
• ale zbieżny z nim graficznie coronis występuje w środku wyrazu.

Prawie zawsze w przypadku słów zaczynających się od dyftongów αυ, ευ lub ηυ, przydech słaby jest umieszczany nad υ

W wyrazie może być jeden z trzech akcentów   ̀ ͂ ́ nad jedną z trzech ostatnich samogłosek w wyrazie

Grawis   ̀ może wystąpić tylko nad ostatnią samogłoską w wyrazie i tylko wtedy, gdy po wyrazie nie ma kropki ani przecinka

Akcent przeciągły  ͂ może wystąpić tylko nad ostatnią lub przedostatnią samogłoską w wyrazie i nigdy nie wystąpi nad ε ani ο

Akcent ostry  ́ występuje jedynie nad jedną z trzech ostatnich w wyrazie samogłosek

Jota pod samogłoską (iota subscriptum)

Różne style zapisu jota (pod lub obok litery)

Litera jota bywa umieszczana pod długimi samogłoskami ᾱ (alfa), η (eta) i ω (omega) dla zaznaczenia antycznych dyftongów ᾱι, ηι, oraz ωι, w których ι nie jest już wymawiana.

Adscriptum

Gdy litera jota miałaby być umieszczona pod wielką literą, częściej jest stawiana obok (np. Αι). Określa się to: iota adscriptum (προσγεγραμμένη = prosgegramménē).

Diareza

Dwie kropki nad drugą samogłoską oznaczają, że samogłoski mają być wymawiane osobno. Można to przedstawić na polskich wyrazach:

Naüczyciel Eugeniusza woli nieüszkodzone auta.

Długość samogłoski

W słownikach i czytankach spotyka się dodatkowo oznaczenie długich i krótkich samogłosek. Długa samogłoska jest oznaczana przez poziomą kreskę (makron ˉ), zaś krótka przez łuk (brewis ˘) nad daną samogłoską.

Alfabet grecki i diakrytyki politoniczne

Α α

α

ἁ

ἀ

ᾱ

ᾳ

ᾁ

ᾀ

Α

Ἁ

Ἀ

Ᾱ

ᾼ

ᾉ

ᾈ

ὰ

ἃ

ἂ

ᾰ

ᾲ

ᾃ

ᾂ

Ὰ

Ἃ

Ἂ

Ᾰ

ᾋ

ᾊ

ά

ἅ

ἄ

ᾴ

ᾅ

ᾄ

Ά

Ἅ

Ἄ

ᾌ

ᾍ

ᾶ

ἇ

ἆ

ᾷ

ᾇ

ᾆ

Ἇ

Ἆ

ᾏ

ᾎ

Β β

Γ γ

Δ δ

Ε ε

ε	ἑ	ἐ			Ε	Ἑ	Ἐ
ὲ	ἓ	ἒ			Ὲ	Ἓ	Ἒ
έ	ἕ	ἔ			Έ	Ἕ	Ἔ

Θ θ

Η η

η

ἡ

ἠ

ῃ

ᾑ

ᾐ

Η

Ἡ

Ἠ

ῌ

ᾙ

ᾘ

ὴ

ἣ

ἢ

ῂ

ᾓ

ᾒ

Ὴ

Ἣ

Ἢ

ᾛ

ᾚ

ή

ἥ

ἤ

ῄ

ᾕ

ᾔ

Ή

Ἥ

Ἤ

ᾝ

ᾜ

ῆ

ἧ

ἦ

ῇ

ᾗ

ᾖ

Ἧ

Ἦ

ᾟ

ᾞ

Θ θ

Ι ι

ι	ἱ	ἰ	ϊ				Ι	Ἱ	Ἰ	Ϊ
ὶ	ἳ	ἲ	ῒ	ῑ			Ὶ	Ἳ	Ἲ		Ῑ
ί	ἵ	ἴ	ΐ	ῐ			Ί	Ἵ	Ἴ		Ῐ
ῖ	ἷ	ἶ	ῗ					Ἷ	Ἶ

Κ κ

Λ λ

Μ μ

Ν ν

Ξ ξ

Ο ο

ο	ὁ	ὀ			Ο	Ὁ	Ὀ
ὸ	ὃ	ὂ			Ὸ	Ὃ	Ὂ
ό	ὅ	ὄ			Ό	Ὅ	Ὄ

Π π

Ρ ρ

Ῥ ῤ ῥ

Σ ς σ

Τ τ

Υ υ

υ	ὑ	ὐ	ϋ				Υ	Ὑ		Ϋ
ὺ	ὓ	ὒ	ῢ	ῡ			Ὺ	Ὓ			Ῡ
ύ	ὕ	ὔ	ΰ	ῠ			Ύ	Ὕ			Ῠ
ῦ	ὗ	ὖ	ῧ					Ὗ

Φ φ

Χ χ

Ψ ψ

Ω ω

ω

ὡ

ὠ

ῳ

ᾡ

ᾠ

Ω

Ὡ

Ὠ

ῼ

ᾩ

ᾨ

ὼ

ὣ

ὢ

ῲ

ᾣ

ᾢ

Ὼ

Ὣ

Ὢ

ᾫ

ᾪ

ώ

ὥ

ὤ

ῴ

ᾥ

ᾤ

Ώ

Ὥ

Ὤ

ᾭ

ᾬ

ῶ

ὧ

ὦ

ῷ

ᾧ

ᾦ

Ὧ

Ὦ

ᾯ

ᾮ

W greckiej ortografii politonicznej, rho na początku słowa było pisane z przydechem mocnym (tzw. dasją) ῥ, podwójne rho w środku słowa z przydechem słabym (psili) nad pierwszym rho i mocnym nad drugim ῤῥ.

Warianty allograficzne i ligatury

Wariant	$\epsilon \,\!$ $\varepsilon \,\!$	ϰ	ϐ	ϑ	ϒ	ϖ	ϱ	$\textstyle \varphi \,\!$ $\textstyle \phi \,\!$	⍜	Ϲ	ϲ		$\cdot \!\mathrm {I} \!\cdot$	Ȣ ȣ Ʊ ʊ	Ϛ ϛ	Ϗ ϗ
Zwykły krój	ε	κ	β	θ	Υ	π	ρ	φ	Ω	Σ	σ/ς	Ξ	Ϊ	Ου ΟΥ ου (wielka litera, wersalikami, małe litery)	Στ ΣΤ στ (wielka litera, wersalikami, małe litery)	zostawić

Warianty allograficzne liter ϰ, ϐ, ϑ, ϒ, ϱ spotyka się w tekstach greckich. Ponieważ nie niesie to żadnej informacji a utrudnia znalezienie tekstu, należy używać zwykłych znaków. Użyte tutaj glify to symbole matematyczne. Jeśli takie symbole wystąpią w tekście (np. jako symbole matematyczne czy astronomiczne, należy oczywiście użyć takich symboli. Wyjątkowo można ich również użyć dla uzyskania jakiegoś efektu graficznego np.: przytaczana w tekście inskrypcja (można ją wtedy dodatkowo opisać przy pomocy szablonu {{Ukryty}}.
We francuskiej tradycji typograficznej tekstów starograckich β jest stosowane na początku słowa, zaś ϐ w środku.
Czasem spotyka się również inny kształt litery Σ σ/ς – wielka litera Ϲ i mała litera ϲ są to jednak po prostu znaki sigma, przy tym nie występuje osobna forma dla znaku na końcu słowa. W wielu krojach pisma litera ta wygląda jak łacińska litera C. Powinna się jednak odróżnić w krojach szeryfowych.
Generalnie ligatury należy przy przygotowywaniu tekstów rozbijać, jeśli nie mamy do czynienia z samodzielną literą. Wyjątkowo można zostawić ligaturę dla uzyskania jakiegoś efektu graficznego np.: przytaczana w tekście inskrypcja.

• Ȣ, mała litera: ȣ, a czasami w nowszych wydaniach Ʊ ʊ to ου (tj. omikron ypsilon)
• Ϛ ϛ (stigma) to στ (sigma tau), poza tym mogła jednak jeszcze oznaczać liczbę 6 – w tej funkcji należałoby ją zostawić
• Ϗ ϗ to skrót od „καὶ” – to odpowiednik współczesnego &
  

Litery archaiczne

Ϙϙ Ϝϝ Ϟϟ Ϡϡ Ͱͱ Ϻϻ Ͳͳ Ϸϸ

W tekstach greckich czasem spotyka się archaiczne litery. Stosunkowo najczęściej digammę Ϝ ϝ . Należy je zachować, nie należy używać litery łacińskiej F.

Diakrytyki dostawne

Zasadniczo rzecz biorąc preferowane jest użycie gotowych znaków unikodu. W przypadkach nietypowych, np. napis wersalikami, gdy brakuje jakiegoś znaku można użyć ewentualnie dostawnych diakrytyków („combining diacritical mark”). Zestawienie jest w poniższej tabeli.

Kod szesnastkowo	Kod dziesiątkowo	Glif	Nazwa
̀	̀	̀	Grawis
́	́	́	Akut
͂	͂	͂	Perispomeni
̔	̔	̔	Przydech mocny (dasja)
̓	̓	̓	Przydech słaby (psili)
̓	̓	̓	Koronis
̈́	̈́	̈́	Dialytika Tonos
ͅ	ͅ	ͅ	Ypogegrammeni
̄	̄	̄	Makron
̆	̆	̆	Brewis
̈	̈	̈	Diareza

Jak widać, koronis jest zdefiniowany mimo zazwyczaj takiego samego wyglądu jak przydech słaby (psili), osobno.

1. Ro jest wprawdzie spółgłoską, ale zachowuje się częściowo jak samogłoski (np. występuje razem ze spółgłoskami tworząc zbitki), jest określana jako spółgłoska płynna.
2. wyjątkiem jest ὧντινων, który jest zbitką.