Pisma różne (Krasicki, 1830)/Do
| <<< Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Pisma różne | |
| Pochodzenie | Dzieła Krasickiego dziesięć tomów w jednym | |
| Wydawca | U Barbezata | |
| Data wyd. | 1830 | |
| Miejsce wyd. | Paryż | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
Straciła Warszawa zacnego mieszkańca, naród szacownego obywatela, X. Franciszka Bohomolca niegdyś Jezuitę. Mąż był roztropny, uprzejmy, bogobojny. Nie była dziką cnota jego, użyczał się towarzystwu, i wielce miły w posiedzeniu dobranych przyjaciół, umiał łączyć wesołość żywą z przykładnością nienagannego życia. Nie nadęty czczym pozorem mędrzec, ani gardził dobrem mieniem, ani się o jego zbyteczność starał; i choć urodzenie, przymioty, i wziętość dawały mu sposobność do wzniesienia się, obrał sobie mierność, i w niej trwał do śmierci. Umierając małość zbioru swojego poświęcił nieszczęśliwym. Łzy słodkie wdzięczności uwielbiać będą pamięć jego. Utajonego w cnocie, nagrobku przychodzień nie obaczy : jeźli przypadkiem rzuci okiem na to, co mu przyjacielskie pióro określiło, uzna w czułem rozrzewnieniu, jakiego on był szacunku godzien.
Dziwujesz się WMPan, iż się ja na wsi nie nudzę; a ja się dziwuję, iż się WMPan w mieście bawisz. Kto z nas dobrze sądzi? podobno obadwa. Rzeczy idą od sposobu, którym je bierzemy : rozżarzenie uczucia zaprawą jest wszystkiego. Najnieszczęśliwszy jest stan tych, którzy ustawicznie pragną tego czego nie mają : choć albowiem i dostaną czego pragną, znowu znajdą, iż czegoś brakuje, i nanowo pragnąć zaczną. Lepiej w tej mierze nie dowidzieć, niż mieć wzrok nadto bystry.
Ja staram się, ile możności, być w liczbie nie patrzajęcych zbyt bystro nadal, a i na to, co mnie otacza, nie nadto się patrzeć. Nie rozumiej, mój przyjacielu, z tych wyrażeń, iżbym się poświęcił na odludka. Widzę i złe i dobre, które się zdarza, zdarzało, i zdarzać będzie. Powiadają, iż dawne wieki lepsze były od teraźniejszych, jednakowoż tak jak my na nasze, przodkowie nasi na swoje narzekali.
Ale wróćmy się do zamierzonego naszego celu o przemieszkiwaniu w mieście, lub na wsi. Niektórzy środek chcąc utrzymać i założyć między wieśniactwem, a dworszczyzną, dają wsi lato, a miastu zimę. Zgoda i na to; kto się jednak sam zabawić zdoła, obejdzie się bez tego podziału. Tak ja trzymam o WMPanu, bo go znam gruntownie : tak spodziewam się, iż raczysz o mnie sądzić, wiadomy mojego sposobu myślenia; żebyśmy jednak przekonali niedowiarków, przyjedź do mojej wsi na zimę, a ja cię gotów odwiedzić wśród lata w mieście.
Od sejmików aż do sejmu politycyzm w Polszcze panuje : jestto coś nakształt febry peryodycznej, która czy trzydniowa, czyli co czwarty dzień przypadająca, zostawia przedział do odpoczynku, nim chorującego zaczepi. Następuje więc ta dwuroczna crisis, i lekarzów wybrano. Idzie teraz o to, żeby wiedzieć, czyli choruje, co ma być leczone. Przeszłyć wprawdzie gwałtowne wzruszenia, ale została się niedołężność. Lekarzów dosyć, ale choćby dobre recepty dali, w złym stanie apteka. Może się więc nie znajdą lekarstwa przepisane, albo choćby się znalazły, kto wie czy będą takie, jakowych potrzeba. Prośmy więc Pana Boga, żeby to nie otruło, coby miało uleczyć; a miejmy nadzieję, że uleczy. Nie źle czasem sobie i pochlebić w nadziei : ta też się nam została. Jestem.
Sejm się zaczął, ciekawość się zwiększa, a może góra rodzi. Nie wchodzę ja w skrytości gabinetów, a więc jakie pojętność moja może objąć, czynię wróżki. Obywatele pobliżsi miasta zyskają na jarzynie i oziminie; ci co mają pałace, kamienice, dworki i karczmy, na najmie; ci, którzy przyjadą, ucieszą się na publice; ci, którzy nie przyjadą, zyskają na oszczędzeniu wydatków.
Krasomowcy znajdą plac do obwieszczenia miodopłynności swojej; intryganci, jeżeli będą mogli co zyskać, zyskają : Filozofy znajdą materyą do uwagi; pobożni do medytacyi nad marnościami świata, a ja na tem, że gazety będą ciekawsze; i tak ów sejm, choćby nic nie zdziałał, zda się na coś jednakowo.
Pierwsze słowo WMPana do mnie, unoszące się nad listem, było według teraźniejszego zwyczaju po francuzku. Cycerona i Pliniusza młodszego zostały nam odezwy listowne; a to co je zaczynało : si vales, nie było napisane go grecku.
Dobrze jest i wielce chwalebnie brać od cudzych co nam brakuje, ale nieprzyzwoicie brać od cudzych, bez czego się obejść można.
Wzięcie języka francuzkiego u nas, i u naszych, sąsiadów tak poszło, jak i greckiego u Łacinników; poszło zaś z pism znamienitych, z których, jak z źródeł czerpali. Ale za podziwieniem nie szło bałwochwalstwo. Oddawano winną cześć wynalazcom i kształcicielom wynalazków; ale patrzając się na cudzą wziętość, nie rozpaczano, iżby w własnem siedlisku i wynalazek, i kształt nie mógł się znaleźć.
Tak ja trzymam w moim szczególnym sposobie myślenia, i lubo nie mam zuchwałości chcieć go dla innych czynić przepisem, nie zapędzając się w nudne częstokroć wywody nadto wielokrotnie probować chcących, odpowiedź moję kończę, pisząc się nie z francuzka najpokorniejszym sługą, ale jak wolnemu przystoi, szczerze życzliwym bratem.
Z okoliczności teraźniejszego papieża Piusa szóstego w liście WMPana wyczytuję to, z czego się śmiejesz, owe niegdyś płoche przeświadczenie i bałamuctwo, mamek tylko i bab godne, jakby liczba sześć miała być złą wróżbą dla rządzicielów Rzymu.
Ta wróżba tegoż gatunku, co proroctwa opata Joachima, Malachiasza, Nostradama, urosła zapewne po panowaniu Alexandra szóstego Hiszpana, z domu Borgiów. Wówczas może sławny Paskwino ów wiersz niby prorocki wydał:
Semper sub sextis perdita Roma fuit.
Niegodne są zastanowienia się takowe płochości : żeby jednak tym bardziej ich marność znieść, wyobrażam opis tych papieżów, którzy liczbę szóstą z nazwiska mieli.
Pierwszy w rzędzie Jan szósty, Grek, wyniesiony na stolicę Apostolską w roku 701 dnia dwudziestego Października. Rząd kościoła trzymał lat trzy, dwa miesiące i dwa dni. Umarł dziesiątego Stycznia roku 705. O nim jeden z najdawniejszych pisarzów Anastazyusz twierdzi, iż bunty Rzymu roztropnością uspokoił; Gizolfa xiążęcia Longobardów w Benewencie od pustoszenia Włoch namową, podarunkami i sprawnością swoją odwiodł. Bazyliki rzymskie wspaniałemi ozdobami ukształcił.
Szczepan szósty objął rządy kościoła w roku 897, był Rzymianin, trwał jego rząd lat cztery. Umarł w roku 900. O nim tenże Anastazyusz wyżej wspomniony tak mówi : Erat corpore castus, animo benevolus, vulta hilaris, eloquio prudens, opibus largus, ingenio facundus, mærentium consolator, pupillorum etinopum enutritor, et ut generaliter comprehendam, omnium virtutum floribus adornatus.
Leo szósty, Rzymianin rządził kościołem miesięcy siedm, dni piętnaście. O nim Platyna takie zostawił świadectwo : Leo sextus patria Romanus, legitimis suffragiis pontifex creatus, nihil tyrannicum in vita præsetulis, integre ac modeste vitam ducens, ac rei Divinæ consulens, quantum illa tempora in tam corruptis moribus patiebantur. Revocare enim cives ad eoncordiam, componere res Italas, pacare externum hostem, propulsare barbaros a cervicibus Italicis conatus est : quo certe nil melius aut laudabilius in tam brevi magisiratu fieri potuit.
Bonifacyusz szósty Toskańczyk, w roku 897 obrany, w piętnaście dni po wyniesieniu swojem życia dokonał.
Benedykt szósty Rzymianin, w najnieszczęśliwszych czasach obrany, od Cyntyusza buntownika Rzymem władającego, osadzony w zamku świętego Anioła, tamże gwałtowną śmiercią życia dokonał w roku 978, w rok i sześć miesięcy po swojem obraniu.
Grzegorz szósty : sprzeciwiał się obraniu jego zawaśniony z Rzymem Henryk drugi cesarz, i gwałtem potęgą swoją wspartym Syndegera Bamberskiego biskupa papieżem ogłosił, pod imieniem Klemensa drugiego. O tym papieżu takie w Platynie świadectwo : Gilbertus historiarum scriptor affirmat, Gregorium de ecclesia Dei bene meritum esse, cum sedis Apostolicæ dignitatem negligentia priorum pontificum lubefactatam, sua authoritate et animi magnitudine brevi restituerit. Nam et ditionem ecclesiæ recuperavit, et latrones circa urbem positos, quorum sævitia peregrini ad urbem religionis causa accedentes necabantur, e medio sustulit, prius execrationibus et interdictis admonitos, deinde vi et armis domitos.
Klemens szósty Francuz mnich, potem arcybiskup Rotomageński, w Awenionie na stolicy kościelnej osadzony został roku tysiąc trzechsetnego czterdziestego drugiego; o nim Platyna tak mówi : Fuit autem vir multæ doctrinæ, compositæque eloquentiæ; liberalis in omnes, comis et perhumanus. Umarł w roku tysiącznym trzechsetnym pięćdziesiątym drugim; w lat dziewięć, miesięcy sześć, dni dwadzieścia ośm po swojem obraniu.
Innocenty szósty Francuz, wstąpił na stolicę apostolską w Awenionie roku tysiąc trzechsetnego pięćdziesiątego drugiego. Wyżej odemnie wspomniony pisarz Platyna, takie mu daje świadectwo : Fuit vir integerrimæ vitæ, maganeque constantia et severitatis. Beneficia autem ecclesiastica nonnisi probatissimis sacerdotibus, tum vita, tum doctrina dedit. — Impensam domesticam, quæ magna erat, diminuit; nec domi voluit, nisi viros probatissimos. — Rządził kościołem lat dziewięć, miesięcy osm, dni dwadzieścia sześć. Umarł roku 1362, dnia trzynastego Października.
Urban szósty Neapolitańczyk, zwany pierwej Bartłomiej de Pregnanis, obrany był ósmego Kwietnia, roku 1378. Siedemnastu było tylko kardynałów w konklawe, z tych trzynastu Francuzów w Awenionie przemieszkujących, los jednak szczęśliwem dla Rzymu zdarzeniem padł na Włocha. Ale tą okolicznością rozdrażnieni Francuzi wybrali z pomiędzy siebie przez nową elekcyą Klemensa siódmego. Stąd rozróżnienie poszło, a za niem nieszczęśliwe skutki w gwałtownościach utrzymujących partyzantów tego, któremu sprzyjali. Przeciwnikom nieznośny i swoim dla zbytniej surowości niemiły, Urban szósty, umarł w jedenastym roku rządów swoich.
Alexander szósty Rodryk Borgia, ten liczbę szóstą ohydzil. Jedenastego Sierpnia w roku 1492 obrany; umarł ośmnastego Sierpnia w lat jedenaście, dni ośm, po swojem obraniu.
Adryan szósty w Utrechcie urodzony, nauczyciel Karola piątego cesarza, ucznia swojego wsparciem dosiągł najwyższego stopnia w hierarchji kościelnej. Dzieje duchowne jego pochwały głoszą, ale nie pozwoliło zrządzenie boże temu świętemu mężowi to uczynić, co uczynić zamyślał. Obrany dziewiątego Stycznia roku 1522, umarł czternastego Września w roku 1523, siedziawszy na stolicy apostolskiej rok jeden, miesięcy ośm i dni sześć.
