P. J. Szafarzyka słowiański narodopis/§21
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | P. J. Szafarzyka słowiański narodopis |
| Wydawca | Zygmunt Schletter |
| Data wyd. | 1843 |
| Miejsce wyd. | Wrocław |
| Tłumacz | Piotr Dahlmann |
| Tytuł orygin. | Slovanský národopis |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały rozdział II |
| Indeks stron | |
KRAJ. Od źródła Elby pod górami Krknoszskiémi aż do Dunaju powyżéj Komarna, a w poprzécz od Humennego w Węgrzech aż za Horszów Tyn i Klencz w Czechach rozpościéra się w nieprzerwanéj łączności kraj języka czeskiego, obejmując ziemię czeską i morawską po większéj części, północnozachodnią część ziemi węgierskiéj i mały południowozachodni kąt pruskiego Szląska. Ludności tego języka używającéj naliczono w rzeczonych ziemiach r. 1842 do 7,167,000, z litórych 7,123,000 do austryackiego, a 44,000 do pruskiego państwa przypadają, a z których 6,223,000 rzymskokatolickiego, 944,000 protestanckiego wyznania.
ZNAMIONA. 1) Dwugłoska au, czytaj ou, piérwotnie zamiast ą, potém i zamiast ú: saud (sąd), blauditi (błądzić), rukau (ręką), nohau (nogą), malau (małą), welikau (wielką), tebau (tobą), sebau (sobą); u Słowaków tylko na końcu wyrazów, w środku zaś ú. 2) ů t. j. uo, zamiast długiego o: kůra (kora), kůże (skóra), kůñ (koń), důl (dół), potůczek (potoczek, mały potok), hradůw (grodów), hradům (grodom), můżesz (możesz); co Czesi teraz jak czyste ú wymawiają, lecz Słowacy jak uo. 3) Przysuwne e przed r zam. ь: czert (czart), czerw (czerẃ), czerny (czarny); rzadziéj po r: krew. 4) Przysuwne u po l zam. ъ: dluh (dług), pluk (pułk), kluzký (śliski), tlusty (tłusty), slunce (słońce), chlum (kopiec, stąd chełm); choć niektórzy Słowacy także (dlh, klzký, tlstý, slnce, wymawiają. 5) h: hora (góra), hrom (grom), noha (noga), pohan (poganin), pluh (pług). 6) l pośrednie czyli obojętne, jak niemieckie: leto, lipa, pole, klam, chodil, nosil. 7) c zam. t’, cyr. szt: noc, moc, tisíc, horaucí. 8) Przysuwne t w sr na początku wyrazów: straka (sroka), strzeda (środa), strzibro (śrebro), wstrzic (naprzeciw, w drogę n. p. zajść), strzjż (kra, sryż, chorw. i korut. sreż). 9) Przysuwne r w: rmautiti (mącić), zarmautiti (zamącić), kormautiti (pomącić), rdausiti (dusić), zardausiti (zadusić), rputny (uparty), zarputilý (uporczywy), newrażiti (nienawidzieć) i t. d. 10) Przydajne t po c w infinitywie w powszechnéj mowie: moct (módz), pect (piéc), rzict (rzéc), tlauct (tłuc). Różnica między i a y w wymawianiu już zaginęła, tylko się w piśmie zachowała.
NARZECZA. Dwa: właściwie czeskie, po Czechach, Morawii i w kącie pruskiego Szląska, i słoweńskie, jak je sami Słowacy mianują, czyli, jak my je dla odróżnienia nazwać chcemy, węgiersko-słoweńskie w północnozachodnich Węgrzech. Oba narzecza łączy od dawnego czasu aż dotąd jeden i ten sam piśmienny czyli literacki język.
