[89]E.
Earl a. (Erl) hrabia w Anglji.
Eau forte f. (o fort) kwas saletrzany, serwasser; rodzaj miedziorytu trawionego tym kwasem (akwaforta).
Ecce homo! ł. oto człowiek! wizerunek Chrystusa z cierniową koroną.
Ecclesia g. zgromadzenie wiernych, Kościół.
Echappement f. (eszapma͡ę) wychwyt kotwicowy lub walcowy do regulowania ruchu w zegarku.
Echo g. odgłos, oddźwięk, odbicie głosu.
Eclaireurs f. (Eclerör) forpoczty, wysłane dla rozpoznania stanowisk nieprzyjacielskich.
Ed. skróc. edidit ł. wydał.
Edda szw. prababka: tytuł zbioru podań o bożkach i bohaterach skandynawskich.
Eden hebr. raj, rozkosz.
Edukacja ł. wychowanie, wykształcenie.
Edycja ł. wydanie książki, nakład (dzieła).
Edykt ł. rozkaz, rozporządzenie władzy, wyrok.
Edyl g. urzędnik czuwający nad bezpieczeństwem w dawnym Rzymie mający także nadzór nad budowlami.
Edytor łł. wydawca (książki), nakładca.
Efekt ł. wrażenie, skutek.
Efekty f. ruchomości, rzeczy, szczególniej podróżne i wojskowe; pakunki, papiery wartościowe, mające wartość pieniężną.
Efektowny, sprawiający dobre lub silne wrażenie, piękny z pozoru.
Efemeryczny g. krótkotrwały, chwilowy.
Efemerydy g. tablice astronomiczne; żyjątka krótkotrwałe; pisemka ulotne podające zdarzenia dzienne.
Effendi tur. pan, mistrz, godność wysokiego urzędnika i uczonego w Turcji.
Effigies ł. wyobrażenie, obraz; w numizmatyce głowa lub popiersie portretowe osoby.
Eflorescencja ł. wykwitanie, kwitnienie; wyrzut na skórze.
Efronterja f. bezczelność, bezwstyd, zuchwalstwo.
[90]Egal f. równy, jednakowy.
Egida g. tarcza, opieka, osłona, przewodnictwo.
Ego ł. ja.
Egoista ł. samolub, sobek.
Egoizm ł. samolubstwo, sobkostwo.
Egotyczna poezja ł. poezja, której przedmiotem jest osoba autora.
Egreta f. kitka z piór lub drogich kamieni; wyładowanie elektryczne w postaci świetlnego wachlarzyka.
Egzagieracja ł. przesada.
Egzaltacja ł. uniesienie, zapał, zbytnie podniesienie uczuć.
Egzamin ł. przesłuchanie z postępu w nauce, badanie.
Egzaminator ł. przesłuchujący zdającego egzamin.
Egzarcha g. w kościele greckim najstarszy metropolita; dawniej wielkorządca bizantyjski.
Egzasperacja f. rozdrażnienie, rozjątrzenie.
Egzegeta g. wykładający, objaśniający Pismo Święte.
Egzegetyka g. sztuka wyłożenia, objaśnienia.
Egzegeza g. objaśnienie, wykład (Pisma Św.).
Egzekucja ł. wykonanie, spełnienie wyroku; wykonanie utworu muzycznego; wykonanie kary, zwłaszcza kary śmierci; ściąganie pod przymusem należności skarbowych.
Egzekutor ł. wykonawca (wyroku, testamentu).
Egzekutywa ł. władza wykonawcza, mająca prawo i możność przymusowego wykonywania poleceń swoich lub innych władz.
Egzekwje ł. wyprowadzenie ciała zmarłego z domu, nabożeństwo za umarłych.
Egzekwować ł. wykonywać, ściągać podatki zaległe.
Egzema g. rodzaj choroby skórnej: wyprysk swędzący.
Egzempcja ł. przywilej uwalniający od obowiązku prawem nakazanego, uwolnienie zpod jurysdykcji bezpośredniego zwierzchnika kościelnego, a poddanie wyższemu.
Egzemplarz ł. jedna sztuka jakiegoś przedmiotu, jeden okaz.
Egzenterować ł. otwierać zwłoki, wyjmować wnętrzności w celu zbadania ich.
Egzercycje ł. ćwiczenia.
Egzercytować się ł. ćwiczyć się, wprawiać się.
Egzorbitancja ł. niezgodne z prawami postępowanie lub zarządzenie, przekroczenie miary.
[91]Egzorcyzm g. wypędzanie złego ducha przez zaklęcie, wyzwolenie od panowania szatana.
Egzorta ł. napomnienie, przemówienie religijne okolicznościowe; kazanie do młodzieży szkolnej zastosowane; mowa pogrzebowa.
Egzoteryczny g. jawny, przeznaczony dla niewtajemniczonych.
Egzotyczny g. obcy, cudzoziemski, szczególniej rośliny pochodzące ze stref międzyzwrotnikowych.
Egzystencja ł. byt, istnienie, zajęcie dające utrzymanie.
Egzystować ł. istnieć, być.
Ein Mann ein Wort n. człowiek, na którego gdy da słowo, liczyć można, „liczyć jak na Zawiszę“.
Ejekcja ł. wymioty, gwałtowne wydalenie płynów.
Ejusdem farinae ł. dosł. z tej samej mąki; tego samego gatunku, rodzaju.
Ekcema g. p. Egzema.
Ekchymoza g. podskórny wysięk krwi, siniec.
Ekierka f. trójkącik prostokątny z drzewa lub metalu do rysowania linji prostopadłych.
Ekiwok ł. dwuznacznik.
Eklampsja g. napad drgawek.
Eklektycyzm v. Eklektyzm g. wybieranie z rozmaitych systemów filozoficznych tego, co przypada do przekonania i tworzenie z tego osobnej całości.
Eklektyk g. filozof, który z rozmaitych systematów wybiera to, co mu się najlepiej podoba; artysta, pisarz, nie mający stałego kierunku estetycznego.
Eklezjasta g. sługa kościoła, kaznodzieja, duchowny.
Eklipsa, eklipsis g. zaćmienie planety, zaciemnienie.
Ekliptyka g. droga, którą zakreśla słońce na sklepieniu niebieskiem w ciągu jednego roku w pozornym swym obiegu.
Ekloga g. wybrany urywek poezji; sielanka; pieśń pasterska.
Ekonomista g. zajmujący się nauką ekonomji, gospodarstwa społecznego i piszący o tym przedmiocie.
Ekonomizować g. oszczędzać.
Ekonomja g. gospodarność, rządność, oszczędność, królewskie dobra stołowe, które służyły na utrzymanie dworu królewskiego.
Ekonomja polityczna, nauka podająca zasady gospodarstwa społecznego o wytwarzaniu, rozdziale i spożytkowaniu bogactw narodowych.
Ekran f. sprzęt niekiedy [92]ozdobny, stanowiący zasłonę od światła słonecznego, od pieca, kominka.
Ekrituar f. (écritoire) sprzęt ozdobny, zawierający przyrządy do pisania: pióra, kałamarz etc.
Ekscedent ł. przekraczający miarę, naruszający porządek i spokój publiczny; wichrzyciel.
Ekscelencja ł. tytuł dawany gienerałom i wysokim dygnitarzom cywilnym; jaśnie wielmożny.
Ekscentryczność ł. przesada, dziwaczne postępowanie, oryginalność; odległość ogniska od środka elipsy.
Ekscentryk ł. mimośród, koło osadzone na osi, przechodzącej między środkiem a obwodem, służące do zmiany kierunku i szybkości ruchu; dziwak.
Ekscepcja ł. wyjątek, wyłączenie.
Ekscepcjonalny ł. wyjątkowy.
Ekscerpt ł. wypis, wyciąg, wyjątek z dokumentu, pisma lub dzieła, streszczenie obszerniejszej pracy.
Eksces ł. wybryk, nadużycie, bezprawie, awantura.
Ekscypować ł. robić wyjątek, zawarować sobie, wyłączać.
Ekscytacja ł. podniecanie, podrażnienie, pobudzenie, przyśpieszenie, przypomnienie.
Ekscytarz ł. zegar budzik.
Ekscytować ł. podniecać, zachęcać, drażnić.
EksdywfzjaEksdywizja ł. podział majątku pomiędzy wierzycieli.
Ekshalacja ł. wyziewanie, wyparowanie.
Ekshibit ł. dowód piśmienny należący do jakiejś sprawy, dokument.
Ekshortacja ł. napomnienie, przestroga.
Ekshumacja ł. wyjęcie zwłok z grobu.
Eksklamacja ł. wykrzyk, okrzyk.
Ekskluzja ł. wyłączenie.
Eskluzywa ł. urzędowe zastrzeżenie podczas wyboru papieża, aby niemiły rządowi kardynał nie został wybrany.
Ekskluzywe ł. wyłącznie.
Ekskomunikacja ł. wyklęcie z kościoła, rzucenie klątwy.
Ekskrementy ł. odchody ludzkie lub zwierzęce, kał, gnój.
Ekskursja ł. wycieczka, mała podróż dla przyjemności.
Ekskuza ł. uniewinnianie się, tłómaczenie się, przeproszenie.
Ekskuzować ł. uniewinniać.
[93]Eksmisja ł. sądowe wyzucie z posiadania, wyrugowanie.
Ekspansja ł. rozszerzenie, prężność.
Ekspatrjować się ł. opuścić ojczyznę dobrowolnie.
Ekspedjować ł. załatwiać, wysyłać, wyprawiać.
Ekspedycja ł. wysyłanie spraw załatwionych, przesyłek pocztowych, kolejowych etc., załatwienie interesu; kopja urzędowa aktu; biuro lub pokój do załatwiania interesantów i przesyłek; wyprawa wojskowa lub naukowa, kampanja.
Ekspedyte ł. p. Expedite.
Ekspedytor ł. urzędnik zajmujący się wysyłaniem papierów, paczek, posyłek do miejsca przeznaczenia; utrzymujący biuro, zajmujące się przewożeniem i wysyłką towarów.
Ekspektant ł. oczekujący posady, kandydat.
Ekspektatywa ł. oczekiwanie, wyczekiwanie, nadzieja.
Ekspektoracja ł. odkaszlnienie, wyplucie; wykrztuszenie, wypowiedzenie tego, co było na sercu.
Ekspens ł. koszt, wydatek, rozchód.
Eksperjencja ł. doświadczenie, znajomość rzeczy.
Ekspert ł. znawca, biegły, rzeczoznawca.
Ekspertyza ł. objawienie zdania przez znawców; badanie przez biegłych.
Eksperyment ł. doświadczenie, próba, wywoływanie kilkakrotne jakiego zjawiska w celu przekonania się o jego naturze.
Eksperymentalny ł. doświadczalny, podlegający doświadczeniu, oparty na doświadczeniu.
Eksperymentować ł. próbować, robić doświadczenie.
Ekspiracja ł. w fizjologii — wydech, oddech; wydanie ostatniego tchnienia; upływ pewnego terminu, oznaczonego czasu.
Ekspirować ł. kończyć się, upływać, zgasnąć, ustać.
Ekspjacja ł. pokuta, żal za grzechy, zmazanie winy, przebłaganie.
Eksplikacja ł. wyjaśnienie, wyłożenie, wytłómaczenie, uniewinnianie się.
Eksploatacja f. ciągnienie zysków z posiadanego gruntu lub przedsiebiorstwa, użytkowanie dla korzyści; wyzyskiwanie czyjej pracy; nadużycie łatwowierności; prowadzenie interesu [94]przemysłowego lub handlowego; wyzyskiwanie, użytkowanie.
Eksplodować ł. gwałtownie wybuchać, pękać.
Eksploracja ł. badanie, śledzenie, poszukiwanie.
Eksplorator ł. poszukiwacz wydobywający co z głębi ziemi.
Eksplozja ł. wybuch.
Eksponat ł. przedmiot wystawiony jako okaz.
Eksponent ł. wystawca; wykładnik (w arytmetyce).
Eksponować ł. wystawiać, wyjaśniać, okazywać; przedstawiać dowody, narażać na niebezpieczeństwo.
Eksport ł. wywóz, handel wywozowy za granicę.
Eksportacja ł. wyprowadzenie zwłok; wywiezienie.
Ekspozycja ł. wyłożenie, wyjaśnienie, wytłómaczenie, wystawienie, szczególniej wystawa przedmiotów sztuki i przemysłu; w dramatach: pierwsze sceny, z których widzowie obznajmiają się z bohaterami i treścią sztuki.
Ekspres f. umyślny, pociąg nadzwyczajny na kolejach, posłaniec publiczny; list lub przesyłka, która po nadejściu musi być natychmiast osobno doręczona adresatowi.
Ekspresja ł. wyrażenie, dosadność, ścisłość.
Eksproprjacja ł. wywłaszczenie, usunięcie z własności za wynagrodzeniem.
Ekspulsja ł. wypędzenie, wyrugowanie, wyparcie.
Ekssudat ł. wysięk w ciele, wypocina.
Ekstabulacja ł. wykreślenie opłaconego długu z księgi hipotecznej.
Ekstaza g. wyższy stopień zachwytu, marzycielskie uniesienie.
Ekstazjować się g. unosić się nad czem, zachwycać się.
Ekstemporalja ł. zadania szkolne piśmienne, robione w szkole natychmiast, bez przygotowania.
Ekstensja ł. rozmiar, rozszerzanie się; rozciąganie się; wyciąganie przy składaniu złamanej kości lub nastawianiu zwichniętych członków.
Ekstensywny ł. rozszerzający się, rozciągły, obszerny.
Eksterminacja ł. wytępienie, zagłada.
Ekstern ł. zewnętrzny, uczeń przychodni nie mieszkający w zakładzie naukowym.
Eksternat ł. pensja lub szkoła dla uczniów przychodnich.
[95]Eksterytorjalny ł. zagraniczny, niepodlegający prawom krajowym.
Ekstorsja ł. wymuszanie czego na kim, wydobycie czego od kogo siłą lub groźbą.
Ekstra ł. dodatkowy, nadliczbowy; nadzwyczajny; osobno, oprócz; rodzaj gry w piłkę.
Ekstracug n. nadzwyczajny pociąg kolei żelaznej.
Ekstradować ł. wydać kogo na czyje ręce.
Ekstradycja ł. wydanie przestępcy lub zbiega, przez władze jednego państwa władzom drugiego.
Ekstrakcja ł. wydobywanie, wyciąganie.
Ekstrakt ł. wyciąg z czego np. z pism, z ziół, z mięsa.
Ekstran ł. obcy, przybysz zagraniczny p. Ekstern.
Ekstraordynarja ł. nadzwyczajne wydatki.
Ekstraordynaryjny ł. nadzwyczajny, niezwykły, szczególny.
Ekstra poczta umyślna i szybka poczta, dyliżans.
Ekstrawagancja ł. zachowywanie się przesadne, dziwactwo, nadużycie.
Ekstynktor ł. przyrząd do gaszenia ognia.
Ekstyrpacja ł. wyrwanie z korzeniami, wykorzenienie, wytępienie, zniszczenie.
Ekstyrpator ł. gracownik, narzędzie rolnicze do wykorzeniania chwastów, do spulchniania gruntu i do przykrywania zasiewów.
Ekumeniczny g. powszechny (sobór).
Ekwator ł. równik.
EkwilibirEkwilibr ł. równowaga.
EkwilibristaEkwilibrysta ł. umiejący utrzymać się w równowadze wśród niezwykłych ruchów jak: skoczek na linie, linochód.
Ekwinokcjalny ł. równonocny p. Aequinoctium.
Ekwipaż f. pojazd, powóz z zaprzęgiem, załoga okrętowa.
Ekwipować f. zaopatrywać we wszystko co potrzebne, zbroić; ekwipować się sprawić sobie bieliznę, sprzęty i meble.
Ekwitacja ł. nauka jazdy konnej.
Ekwiwalent ł. równoważnik, równoznacznik, równej wartości.
Ekzema g. ob. Egzema.
Elaborat ł. wypracowanie piśmienne.
Elastyczność g. sprężystość, prężność.
Eldorado hiszp. bajeczna kraina złota i bogactw, miejsce rozkoszne.
[96]Elear harcownik,węg. harcownik, rycerz odważny.
Elegancja ł. wdzięk, wykwintność, wytworność; wyszukany smak w ubiorze.
Elegant ł. strojniś, ubierający się pięknie.
Elegijny g. żałosny, rzewny.
Elegja g. utwór poetyczny pełen smutku, tęsknoty, żale, treny.
Elejson g. zmiłuj się!
Elekcja ł. wybór, obiór panującego.
Elekt ł. wybrany, nowoobrany.
Elektor ł. wyborca; dawny tytuł niektórych panujących książąt niemieckich, którzy mieli prawo wybierania cesarza niemieckiego.
Elektrochemja g. dział chemji, zajmujący się badaniem zjawisk chemicznych, wywołanych prądem elektrycznym.
Elektrod g. Elektroda, koniec drutu, przez który przechodzi prąd elektryczny.
Elektrodynamika, Elektrokinetyka g. nauka o prawach elektryczności w stanie ruchu i o wzajemnym wpływie prądów elektrycznych.
Elektrofor najprostszy przyrząd do wzbudzania elektryczności.
Elektrokinetyka p. Elektrodynamika.
Elektrolit g. ciecz, w której pod wpływem prądu elektrycznego zachodzi zmiana chemiczna (elektroliza).
Elektroliza g. zjawisko rozkładu chemicznego, jakie zachodzi w złożonych ciałach płynnych podczas przechodzenia przez nie prądu elektrycznego.
Elektromagnes g. sztabka żelazna, owinięta drutem izolowanym, przeobrażona w magnes działaniem prądu elektrycznego.
Elektromagnetyzm g. nauka o związku i wzajemnym wpływie zjawisk magnetycznych i elektrycznych.
Elektrometr g. przyrząd do mierzenia ilości i siły napięcia elektryczności.
Elektromotor g. przyrząd przeobrażający energję elektryczną w pracę mechaniczną.
Elektron g. grecka nazwa bursztynu (stąd powstała nazwa elektryczności).
Elektropunktura g. leczenie chorych elektrycznością, puszczaną przez wetknięte w ciało igły.
Elektroskop g. przyrząd wykazujący stan [97]elektryczny ciała bez określenia jej ilości.
Elektrostatyka g. nauka o prawach elektryczności w stanie równowagi, spokoju, o objawach elektryczności nagromadzonej w ciałach.
Elektrotechnika g. zastosowanie elektryczności do celów technicznych, do urządzeń praktycznych np. do oświetlania, telefonów, telegrafów i t. p.
Elektroterapja g. leczenie chorych zapomocą prądu elektrycznegoelektrycznego.
Elektryczna baterja g. połączenie z sobą kilku butelek lejdejskich.
Elektryczna maszyna, aparat do wzbudzania i zbierania elektryczności.
Elektryczność g. siła objawiająca się w przyrodzie (pioruny) i w różnych ciałach, wskutek tarcia, ogrzewania lub zetknięcia. Siła ta wywołuje liczne zjawiska, znajdujące zastosowanie w praktyce, (telegraf, telefon, oświetlanie i t. p.).
Elektryzować g. wzbudzać, udzielać elektryczności; nagle wzruszać, ożywiać.
Element ł. żywioł; główny zasadowy pierwiastek życia; pierwotna materja.
Elementa ł. początki czego, zasady główne, zasadnicze składniki czegoś.
Elementarny ł. początkowy; żywiołowy (klęski E-ne).
Element elektryczny, ogniwo elektryczne, ogniwo w stosie galwanicznym, przyrząd do wytwarzania prądów elektrycznych złożony z cynku i miedzi albo cynku i węgla, zanurzonych w roztworze kwasu lub soli i połączonych drutem.
Elephantiasis ł. słoniowacizna — choroba polegająca na nadmiernym rozroście chorego organu.
Elew f. wychowaniec, uczeń.
Elewacja ł. wzniesienie; w archit. przedstawienie budynku w przekroju pionowym oraz widok jego zewnętrzny ze wszystkich stron; w artyl. kąt, jaki tworzy przy wystrzale oś lufy z linją poziomą.
Elewator ł. przyrząd mechaniczny do ładowania i wyładowywania ciężarów z okrętów, z wagonów, do windowania, do przesypywania; winda.
Elewator zbożowy, wielki magazyn zbożowy z mechanizmem do gatunkowania, czyszczenia zboża i przechowywania go.
[98]Elf sk. nadprzyrodzony powietrzny i ziemski duch w dawnych wierzeniach ludów skandynawskich.
Eliksir ł. wyciąg lub odwar roślinny, napój leczniczy, ulepek.
Eliminacja ł. zniesienie, wyrzucenie, wykreślenie z ksiąg; w algiebrze: usunięcie jednej niewiadomej dla uproszczenia zadania.
Elipsa g. linja krzywa zamknięta, wynikająca z ukośnego przecięcia stożka; opuszczenie wyrazu w zdaniu, wyrzutnia.
Elita f. wybór czego, kwiat np. młodzieży; towarzystwo wyborowe.
Elizejskie pola g. kraina błogosławionych; u starożytnych: niebo, raj.
Elizeum g. błogosławiona kraina, miejsce pobytu bohaterów po śmierci; rozkoszna okolica.
Eljen! węg. niech żyje! wiwat!
Elma Sw.Św. ogień, zjawisko elektryczne świetlane, pokazujące się u szczytu wysokich przedmiotów, np. masztów.
Elokwencja ł. wymowność, łatwość i piękność wysłowienia, dar przekonywania i wzruszania innych, wymowa, krasomówstwo.
Elukubracja ł. rzecz z trudem wypracowana (zwłaszcza piśmienna); rozprawa piśmienna, słaby utwór literacki.
Elzewiry, nazwa wydań starożytnych klasyków drukowanych od r. 1592 do 1680 w Leodjum i Amsterdamie przez drukarza tego samego nazwiska, dzisiaj bardzo cennych; rodzaj druku naśladujący druk tych wydań.
Emalja f. szkliwo, szklista powłoka różnokolorowa; ślniąca powłoka zębów.
Emanacja ł. wypływ, np. promieni światła z ciała świecącego; wyłanianie się.
Emancypacja ł. wyzwolenie, usamowolnienie, dążenie do niezależnego stanonowiskastanowiska.
Emancypantka ł. kobieta żądająca równouprawnienia z mężczyznami.
Embargo hiszp. przyaresztowanie okrętów z ładunkiem w porcie, zamknięcie portu; przen. położyć E. zabrać lub zatrzymać samowolnie rzecz cudzą.
Embarkować f. wsiąść na okręt, wsadzić na okręt (wojska, działa), ładować towary na okręty.
Embarras de richesse f. (a͡ębara de riszes), [99]trudność wyboru z powodu obfitości przedmiotów do wyboru.
Emblema g. lub emblemat symbol, znak, godło.
Embrjologia g. nauka o rozwoju organizmu.
Embrjon g. zarodek ludzki lub zwierzęcy.
Emendationes ł. pomyłki w druku.
Emeryt ł. urzędnik, który wysłużył przepisaną ilość lat i uzyskał odpowiednią pensję dożywotnią.
Emerytura ł. pensja dożywotnia po wysłużeniu pewnej liczby lat.
Emetyk g. związek kwasu winnego, antymonu i potasu — środek leczniczy, silna trucizna sprowadzająca wymioty.
Emfatyczny g. napuszony, przesadny (w mowie).
Emfaza g. silny nacisk kładziony na pewne wyrazy lub wyrażenia w mowie; przesada, napuszystość.
Emfiteutyczne prawo g. wieczysta dzierżawa dziedziczna.
Emfizema g. rozdęcie tkanki komórkowej (choroba), rozedma płuc.
Emigracja ł. wychodźtwo z kraju.
Emigrant ł. wychodźca.
Eminencja ł. wysokość, dostojność, (tytuł kardynałów).
Eminenter ł. znakomicie, doskonale.
Emir ar. władca, tytuł książąt mahometańskich.
Emisarjusz ł. wysłaniec polityczny z tajemnem poleceniem na zwiady lub dla propagandy.
Emisja ł. puszczenie w obieg nowych papierów wartościowych; wypuszczenie.
Emitować ł. wypuszczać.
Emocja ł. wzruszenie, wzburzenie.
Emolument ł. pożytek, korzyści, zysk, dochód prawny z czemś połączony, z czegoś płynący.
Empire f. (a͡ępir) cesarstwo; styl, kierunek estetyczny z czasów pierwszego cesarstwa francuskiego usiłujący odtwarzać sztukę, starożytną, grecko-rzymską.
Empireum ł. najwyższa sfesasfera niebieska, siedlisko światłości (Boga), trzecie niebo.
Empiryczny g. oparty na doświadczeniu.
Empiryk g. działający i opierający się tylko na doświadczeniu bez należytego teoretycznego i naukowego wykształcenia.
[100]Empiryzm g. teorja filozoficzna, oparta wyłącznie na doświadczeniu.
Emporja ł. główne, ważne miejsce składowe handlu; punkt ważny hadlowyhandlowy.
Emulacja ł. współzawodnictwo, współubieganie się.
Emulsja ł. mieszanina tłuszczów z wodą, mająca pozór mleka.
En arriére f. (a͡ęnarier) w tył.
En avant f. (a͡ęnava͡ę) naprzód.
En bloc f. (blok) ogółem, ryczałtem, hurtem.
En canaiileEn canaille f. (a͡ę kanaj) nikczemnie, podle: traktować kogo pogardliwie.
En carrière f. (a͡ękarier) galopem, cwałem, w największym pędzie.
En chef (a͡ę szef) główny naczelnik, głównodowodzący.
Enchirydjon g. podręcznik.
Enclave ł. część terytorjum obcego państwa znajdująca się całkowicie w obrębie danego państwa.
Encyklika g. okólnik, odezwa papieża do biskupów.
Encyklopedja g. treść wiedzy ludzkiej; alfabetyczny zbiór wiadomości, tyczących się jednej lub różnych dziedzin wiedzy, całość wiedzy w pewnym zakresie.
Encyklopedysta g. posiadający obszerne wiadomości z rozmaitych nauk i umiejętności; nazwa dawana autorom „Wielkiej encyklopedji francuskiej“ z 18-go wieku.
Endemiczne choroby, nieustannie lub przez dłuższy czas panujące choroby w pewnej miejscowości.
En dopôtEn dépôt f. (a͡ę depo) oddać na skład do przechowania; na składzie.
En détail f. (a͡ę detaj) szczegółowo, drobnostkowo, częściowo, na małą skalę.
Endosmoza g. przesiąkanie płynu rzadszego do gęstszego przez błonę.
Endossament patrz: Indosament.
Endymjon (mit.) uosobienie wiecznej młodości i rozkosznych marzeń.
En efflgieEn effigie f. (a͡ęnefiżi) w portrecie; powiesić en effigie powieszenie na szubienicy portretu skazanego zamiast niego samego, z powodu jego nieobecności.
Energietyka, gg. nauka o energii; dążność do sprowadzenia wszelkich objawów w przyrodzie do pojęcia energji.
Energja g. siła charakteru, sprężystość i niezłomność [101]woli, zdolnej i gotowej zawsze do czynu, dzielność, wytrwałość; w naukach fizycznych: zdolność do wykonywania pracy.
En face f. (a͡ę fas) widziany z przodu, całą twarzą.
En famille f. (a͡ę famij) w rodzinie, w domowem kole, między sobą.
Enfant terrible f. dziecię okropne; człowiek, który niewłaściwem odzywaniem się trzyma ciągle innych w obawie.
EnfiladaEnfilade f. ob. Anfilada.
Engagement f. (a͡ęgażma͡ę), zobowiązanie; przyjęcie na posadę.
En gale f. (a͡ę gal) w przepisanym paradnym stroju.
En grande tenue f. (a͡ę grand teniu) w paradnym stroju.
En grand seigneur f. (a͡ę gra͡ę senjör) po wielkopańsku, jak wielki pan.
Engroista f. kupiec hurtowy, sprzedający towar tylko w większych ilościach.
En gros f. (a͡ę gro) na wielką skalęskalę, w wielkiej ilości, hurtem, w masie.
Enharmoniczne tony g. dźwięki o różnej nazwie, lecz brzmiące jednakowo na niektórych instrumentach np. fis i ges.
Enigma g. zagadka.
Enigmatyczny g. zagadkowy.
Enkaustyka: g. wpalanie farb na porcelanie, malowanie gorącemi farbami woskowemi.
Enklityka g. wyraz nieakcentowany, zwykle jednozgłoskowy, łączący się z wyrazem poprzednim.
En masse f. (a͡ę mas) w massie, ryczałtem, ogółem.
En miniature f. (a͡ę miniatiur) na małą skalę, w zmniejszeniu.
En passant f. (a͡ę passaę) mimochodem; w przelocie.
En profil f. w profilu, widziany z boku, rysowany w przecięciu.
Enquête patrz Ankieta.
Enso et arato ł. mieczem i pługiem.
Ensemble f. (a͡ęsambl) dosł. razem; ogół, całość, zgodność, zespół; w muzyce wykonanie lub kompozycja zbiorowa.
Entente cordiale f. (a͡ęta͡ęt kordial) porozumienie serdeczne, stosunki serdeczne między państwami.
Enterologja g. część anatomji opisowej traktująca o wnętrznościach.
Entomologia g. nauka o owadach.
En tout cas f. (a͡ę tu ka) — [102]w każdym razie na wszelki wypadek; duża parasolka od słońca i deszczu.
Entrechat f. (a͡ętrsza) skok w tańcu, połączony z krzyżowaniem nóg.
Entrecôte f. (Antrkot), kotlet bity cielęcy z żeberkiem.
Entrée f. (a͡ętre) wejście, wchód, opłata za wejście, wstęp.
Entre nous soit dit f. (a͡ętr nu sua di) mówiąc między nami; niech to między nami zostanie; w zaufaniu.
Entrevue f. (a͡ętrwiu) widzenie się, spotkanie się, zobaczenie się z kim, rozmowa z osobą mającą pewne znaczenie, w celu dowiedzenia się jej zapatrywań.
Entrez f. (a͡ętre) proszę wejść!
En trois quarts f. (a͡ę trua kar) wizerunek przedstawiający twarz widoczną w trzech czwartych.
Entuzjasta g. zapaleniec, zagorzalec.
Entuzjazm g. uniesienie, szlachetny zapał, zachwyt.
Enumeracja ł. wyliczenie.
Enuncjacja ł. wysłowienie, wyrażenie zdania lub myśli, ważne oświadczenie złożone ze strony rządu w parlamencie.
En vougevogue f. (a͡ęwog) mający powodzenie, rozgłos, będący w modzie.
Eoceniczna formacja g. trzeciorzędowe, najstarsze pokłady ziemi, osadowe.
Eo ipso ł. tem samem.
Eol g. bożek wiatru.
Eos g. jutrzenka.
Eolska harfa, instrument muzyczny strunowy, w którym dźwięki wywołuje powiew wiatru, uderzającego o struny.
Epakta g. liczba, która pokazuje, o ile dni rok księżycowy prędzej się kończy od słonecznego (służy do oznaczenia, kiedy nów przypada); w kalendarzu liczba złota.
Eparchja g. namiestnictwo: djecezja greckiego biskupa.
Epicier f. (episje) kupiec korzenny, kramarz.
Epiczna poezja g. poetyczne opowiadanie dawnych czynów i zdarzeń bohaterskich.
Epidemja g. choroba zaraźliwa dotykająca naraz wielu ludzi w jednym czasie i obejmująca pewną przestrzeń kraju.
Epifanja g. objawienie się (Chrystusa); święto Trzech Króli.
[103]Epiglotis g. nagłośnia, nakrywka krtaniowa, języczek.
Epigoni g. potomkowie; naśladowcy i propagatorzy wielkich idei gienjalnych poprzedników, mniej zdolni niżeli ich poprzednicy.
Epigraf g. napis, dewiza, sentencja, godło.
Epigrafika g. nauka o odczytywaniu dawnych napisów na murach, kamieniach, pomnikach.
Epigramat g. krótki dowcipny napis; krótki lekki wiersz dowcipny, fraszka.
Epika g. poezja epiczna.
Epikureizm g. nauka filozofa greckiego Epikura o pokładaniu szczęścia w spokoju duszy i rozumnym użyciu przyjemności życia, następnie pojęta jako hołdowanie uciechom zmysłowym.
Epikurejczyk g. człowiek hołdujący uciechom zmysłowym.
Epilepsja g. wielka choroba, padaczka, choroba Św. Walentego.
Epilog g. zakończenie mowy, poematu, powieści i t. p.; domówienie zawierające wyjaśnienie niektórych szczegółów.
Epinicjon g. pieśń zwycięska.
Epipedometrja g. nauka mierzenia płaszczyzn.
Episjer, ob. Epicier.
Episkopalny kościół g. panujący w Anglji kościół, na czele którego stoi monarcha i biskupi.
Episkopat g. wyświęcenie na biskupa; władza biskupia.
Epistoła g. list; czytanie podczas Mszy św. ustępu z Pisma św., najczęściej z listów apostolskich; utwór poetyczny w rodzaju listu.
Epitafjum g. napis na nagrobku; nagrobek.
Epitalamjum g. pieśń weselna, wiersz ku uczczeniu państwa młodych.
Epitet g. określenie przymiotnikowe lub rzeczownikowe mające rzecz lub imię lepiej określić; niekorzystny przydomek dawany komuś.
Epizod g. ustęp w mowie, w poemacie; opis zdarzenia zbaczający od głównego przedmiotu; ustęp z powieści, z historji, wtrącony, nienależący do głównej akcji.
Epizodyczny g. opis dodatkowy, wtrącony, nie należący do głównego przedmiotu.
Epizootoja g. zaraza na bydło, pomorek.
[104]Epoda g. śpiew końcowy; mały poemat liryczny.
Epoka g. moment rozpoczynający erę; chwila przełomowa rozpoczynająca nowy rozwój historyczny; w astrom. czas, od którego liczy się bieg ciała niebieskiego: planety, komety lub księżyca.
Epopeja, Epos g. poemat bohaterski; poetyczne opowiadanie o wysokim nastroju, mające za treść wielkie wypadki i czyny bohaterskie jednej osoby lub narodu.
Eprevue f. ((eprôw)(eprôw) pierwsze odbicie sztychu; próba.
Epruwetka f. walcowate dęte naczynie szklane do robót chemicznych, probówka.
E pur si mouve w. a jednak się porusza! (ziemia) — słowa Galileusza.
Epuzer f. kandydat do małżeństwa.
Equator ł. ob. Ekwator.
Era g. okres czasu poczynający się od niezwykle ważnego epokowego wydarzenia, od którego liczą się lata.
Erato g. muza pieśni miłosnych.
Ereb g. podziemie, państwo umarłych, piekło (u starożytnych).
Erekcja ł. wzniesienie .czegośczegoś, założenie; fundacja.
Eremita g. samotnik, pustelnik.
Ergo ł. a więc, a zatem.
Ergoterja f. manja sprzeczania się.
Ergotyna ł. sporysznik, wyciąg ze sporyszu.
Erin, dawna nazwa celtycka Irlandji. f
Erinnje g. (mitmit.) furje.
Erlkönig n. właśc. Elfenkönig; król Elfów (błęd. „Król olch“).
Eroico w. w muzyce: bohatersko.
Eros g. bożek miłości, amor, miłość.
Erotomanja g. szał miłosny.
Erotyczny g. miłosny. E. poezja; poezja liryczna opiewająca miłość.
Erotyk g. poemacik miłosny.
Erotyzm g. popęd płciowy; usposobienie romansowe.
Erozja ł. rozmywanie, żłobienie, w geolog. działalność żłobiąca wód bieżących, wywierana na powierzchnię ziemi.
Errare humanum est ł. błądzić jest rzeczą ludzką.
Errata ł. sprostowanie omyłek drukarskich.
Erratyczny ł. kamień naniesiony przez wodę i lód.
Erudycja ł. uczoność, [105]wysokie wykształcenie naukowe, rozległa wiedza w pewnym kierunku.
Erudyt ł. uczony, człowiek wysoko wykształcony, oczytany.
Erupcja ł. wybuch z wnętrza ziemi.
Erygować ł. wznosić, ustanawiać, zakładać.
E sempre bene w. i wszystko dzieje się najlepiej na tym najlepszym ze światów.
Esencja ł. istota; rzecz sama bez dodatków; treść, wyciąg; olejek eteryczny otrzymany przez dystylację, wybór.
Esencjonalny ł. składający się z głównej istoty rzeczy, treściwy, pożywny.
Eskadra f. część floty wojennej.
Eskalada f. wtargnięcie do szturmowanego miasta za pomocą drabin; zakradanie się złodzieja nie przez drzwi.
Eskamoter f. kuglarz; umiejący zręcznie chować przedmioty; zręczny złodziej; fałszywie grający (w karty).
Eskamotować f. usunąć, ukryć niepostrzeżenie dany przedmiot w oczach widzów, sprzątnąć co z przed oczu kuglarską sztuką; kraść zręcznie.
Eskapada f. nierozważny wybryk; wymknięcie się; fałszywy skok konia.
Esklandra f. skandal, zgorszenie.
Eskonto w. procent potrącany przy wypłacie należności przed terminem.
Eskorta f. orszak służący do obrony; konwój, straż.
Eskortować f. towarzyszyć, zbrojno odprowadzać.
Eskulap g. bożek sztuki lekarskiej; przen.: lekarz.
Esparceta f. roślina pastewna strąkowa.
Esperanto, rodzaj mowy międzynarodowej sztucznie skombinowanej.
Esplanada f. wolny równy plac przed dużemi budowlami, warownią lub wałami.
Espressivo w. w muz. z naciskiem, dobitnie.
Esprit d’escalier f. (espri deskalie) spóźniony dowcip, odpowiedź, która przychodzi na myśl po niewczasie; (dosł. na schodach).
Esprit fort f. (espri for) człowiek wolnomyślny.
Esq. skr. Esquire a. (eskwair) wielmożny.
Esquisse f. szkic.
Essbouquet f. gatunek perfum kombinowanych z różnych zapachów.
Estakada w. zamknięcie [106]przystani lub ujścia rzeki przez wbicie wielkich pali.
Estetyczny g. zgodny z zasadami i czuciem piękna.
Estetyka g. nauka o objawach piękna, o poczuciu piękna w życiu, sztuce, literaturze i sztukach pięknych; filozofja sztuki.
Est modus in rebus ł. jest sposób na wszystko; wszystko ma swoje granice i cel.
Estrada f. wzniesienie, podwyższone miejsce w salach (koncertowych) naprzeciw widzów, przeznaczone dla artystów, mówców etc.
Estragon f. rośl. Draganek.
Estyma ł. szacunek, poważanie.
Esy-floresy f. ozdoby w zygzaki, wężyki i inne nieregularne linje.
Eszelony f. szyk bojowy, w którym szeregi stoją jeden za drugim tak, że każdy jest jednym bokiem więcej wysunięty od poprzedniego.
Eszofować się f. zapalać się, unosić się, gniewać się.
Etablissement f. (etablisma͡ę) urządzenie, zakład; zakład przemysłowy.
Etablować się f. urządzić się, założyć i urządzić swój sklep, fabrykę.
Etalaż f. wystawa towarów na pokaz.
Etap f. miejsce wypoczynku wojska lub aresztantów podczas marszu; odległość jednej stacji od drugiej; transport wojska, straż eskortująca aresztantów.
Etat f. pensja, płaca służbowa urzędnika, żołd; budżet dochodów i wydatków; być na etacie: zajmować posadę stałą, pobierać stałą pensję; spaść z etatu: stracić tę posadę z powodu jej zwinięcia lub zamienienia na tymczasową.
Etat (l’) c’est moi f. (leta se mua) państwo to ja — słynne słowa przypisywane Ludwikowi XIV.
Etatowy f. należący do składu urzędników; pobierający stałą płacę.
Etażerka f. półki o kilku kondygnacjach, otwartych z boków, na książki i eleganckie drobiazgi.
Etc. skróc. Et cetera ł. i tak dalej, i tam dalej, i inne, i t. p.
Eter g. przypuszczalna substancja wypełniająca przestrzeń wszechświata; chem. bezbarwny płyn bardzo lotny, powstający z działania kwasów na alkohol, używany jako środek orzeźwiający i [107]znieczulający, służy także do użytku technicznego.
Eteryczny g. lotny, powiewny, lekki.
Et haec facienda et illa non omittenda ł. i to zrobić należy i tamtego nie pominąć.
Etiudy f. ćwiczenia muzyczne, wprawy.
Etjologja g. część medycyny, badająca przyczyny chorób.
Etniczny g. tyczący się cech narodowych; pogański.
Etnografja g. nauka o ludach, ich obyczajach, sposobie życia, właściwościach umysłowych, pieśniach, legiendach, wierzeniach etc.
Etnograficzne muzeum, zbiór wytworów sztuki, narzędzi i ubiorów różnych narodów, oraz przedmiotów objaśniających o ich spososobiesposobie życia.
Etnologja g. nauka o rasach ludzkich, plemionach, wraz z ich właściwościami anatomicznemi.
Etnopsychologja g. psychologja ludów.
Etui f. (etiui) pudełko, futerał, puzderko.
Etyczny g. moralny, obyczajowy.
Etyka g. nauka o zasadach moralności; filozofja moralności; nauka obyczajowa; zdolność ocenienia czynów własnych i cudzych pod względem ich wartości moralnej.
Etykieta f. przepisy określające zwyczaje i ceremonje ustalone na dworach monarszych, ceremonjał; forma obcowania ściśle przestrzegana w obejściu wyższych warstw towarzystwa; kartka z napisem przywiązana lub przyklejona do przedmiotu, oznaczająca jego zawartość.
Etykietalny f. ceremonjalny.
Etykietalność, zachowanie form etykiety.
Etylen g. gaz złożony z węgla i wodoru, część składowa gazu oświetlającego.
Etymologja g. część gramatyki o pochodzeniu wyrazów, słoworód.
Eubjotyka g. sztuka dobrego życia.
Eucharystja g. dosł. dziękczynienie; Wieczerza Pańska, Sakrament Ciała i Krwi Pańskiej.
Eudemonja g. trwała szczęśliwość, uczucie szczęścia, rozkosz.
Eudemonizm g. pogląd filozoficzny uznający szczęśliwość za najwyższy cel działalności ludzkiej.
Eufemizm g. zastąpienie wyrażenia drażliwego innem przyjemniej brzmiącem omówieniem.
[108]Eufonja g. dźwięczność; przyjemne brzmienie, miłodźwięk.
Eulogja g. dosł. poświęcenie, pobłogosławienie; rozsądek, w mowie i czynach, prawdopodobieństwo.
Eumenidy g. boginie zemsty i złego sumienia, furje, jędze.
Eunuch g. rzezaniec, kastrat, stróż haremu.
Eureka g. znalazłem! okrzyk Archimedesa, gdy odkrył ciężar gatunkowy ciał.
Eurytmja g. proporcjonalność, harmonja form, linji, rytmiczność w słowach i muzyce.
Eutanazja g. łagodna śmierć bez cierpienia.
Euterpe g. muza muzyki i lirycznej poezji.
Eutrofja g. dobre odżywianie.
Ev. skróc.skróc. Eventualiter p. Ewentualnie.
Evenement ł. p. Ewenement.
Eventus scultorumstultorum magister ł. wypadek, powodzenie, jest nauczycielem głupców.
Evoe, evohe! g. radosny okrzyk u Greków, radośćradość.
Evviva w. niech żyje! wiwat!
Ewakuacja ustąpienie, opuszczenie warowni lub kraju, opróżnienie.
Ewaluacja ł. ocenienie, oszacowanie, określenie wartości.
Ewangieliczny g. według zasad nauki Chrystusa, pełen prostoty i miłości bliźniego, świątobliwy, wzniosło-religijny.
Ewangielik g. protestant, wyznawca zasad Lutra lub Kalwina.
Ewangielista g. autor ewangielji.
Ewangielja g. radosne posłannictwo, dobra nowina; zwiastowanie o przyjściu Zbawiciela; 4 pierwsze księgi Nowego Testamentu, ustęp z tych ksiąg czytany w kościele w czasie Mszy.
Ewaporacja ł. parowanie, ulatnianie się.
Ewenement ł. zdarzenie, wypadek.
Ewentualnie ł. na wszelki wypadek, z zastrzeżeniem, warunkowo.
Ewentualność ł. możliwość nastąpienia jakiego wypadku, zdarzenia.
Ewidencja ł. oczywistość, naoczność.
Ewikcja ł. poręczenie, pewność, rękojmia, gwarancja, zapewnienie, zabezpieczenie.
Ewokacja ł. wywołanie, wezwanie, zapozwanie do sądu niewłaściwego.
Ewolucja ł. rozwój; przeobrażenie, przekształcenie; w marynarce ruchy i [109]obroty floty wojennej; w wojsku lądowem wszelka zmiana szyku.
Ewolucjonizm, kierunek filozoficzny, oparty na teorji rozwoju zjawisk wszechświata.
Ewolucyjna eskadra, oddział floty, który przez ciągłe zmiany ruchu okrętów stara się podejść nieprzyjaciela.
Ewolucyjna lub ewolucjonistyczna teorja, nauka, wyprowadzająca wszystkie rośliny i zwierzęta od jednego lub niewielu gatunków pierwotnych; teorja rozwoju.
Ex ł. były, dawny, niegdyś.
Ex abrupto łł. bez przygotowania, znienacka.
Ex capite ł. z głowy, z pamięci.
Ex cathedra ł. z katedry, na mocy swego posłannictwa, swego stanowiska, jak profesor; iron. wypowiadanie swych opinji tonem przecinającym wszelką dyskusję.
Excelsior ł. w górę, wyżej.
Exceptio ł. wyjątek.
Exchange a. (eksczendż) wymiana, weksel; nazwa giełdy w Londynie.
Excl. skr. Exclusive ł. z wyłączeniem, z wyjątkiem.
Excusez du peu f. (eksiuze diu pö) przepraszam że tak mało.
Exegi monumentum ł. wystawiłem pomnik.
Exempli causa albo exempli gratia ł. dla przykładu, jako przykład.
Exemplum ł. przykład.
Exemptio ł. wyjątek, uwolnienie.
Exequatur ł. niech będzie wykonane; potwierdzenie bulli papieskiej przez rząd krajowy; uznanie obcego konsula handlowego przez rząd.
Exercitium ł. ćwiczenie.
Exhibition f. (ekshibisią) i a. (ekshibiszen) wystawa.
Exilium ł. wygnanie.
Ex improviso ł. niespodzianie.
Ex jure ł. z mocy prawa, z ducha ustawodawstwa.
Ex lege ł. to samo co „Ex jure“.
Ex libris ł. z książek, z księgozbioru.
Ex libre doctus ł. ob. Doctus ex libro.
Ex nexu ł. wypuszczenie ze stosunku, po za stosunkiem.
Ex nihilo nihil ł. z niczego nic.
Exodus ł. wyjście; nazwa drugiej księgi pięcioksięgu Mojżesza; wyjście jakiegoś stronnictwa z sejmu.
Ex officio ł. skróc. ex offo, z urzędu na mocy władzy, urzędowi przysługującej.
[110]
Ex omnibus aliquid, in toto nihil ł. z wszystkiego po trochu, a wogóle nic.
Expedite ł. doskonale.
Experientia ł. doświadczenie.
Experientia est optima rerum magistra, doświadczenie jest najlepszą mistrzynią.
Experimentum in anima vili ł. doświadczenie na zwierzętach, na istotach nędznych, nie mogących się bronić.
Explicite ł. wyraźnie, jasno.
Exposé f. wyłuszczenie, wyjaśnienie, przedstawienie sprawy, sprawozdanie.
Ex professo ł. z urzędu, z powołania.
Ex promptu ł. bez przygotowania, naprędce, nagle.
Ex re ł. z okazji.
Exsudat ł. ob. Ekssudat.
Ex tempore ł. od razu coś robić, bez przygotowania; improwizować.
Extérieur (Eksterjör) f. powierzchowność.
Extra ł. zewnątrz, oprócz, wyjąwszy; nadzwyczajny, osobliwy.
Extra muros ł. za murami miasta, zewnątrz murów.
Extraneus ł. p. Ekstran.
Extra ordinem ł. nie w porządku.
Extrèmes (les) se touchent f. (Lezekstrem setusz) — ostateczności się stykają (schodzą).
Ex ungue leonem ł. znać lwa po pazurach.
Ex usu ł. z obyczaju.
Ex voto ł. na zasadzie ślubu.
Ezoteryczny g. tajemny, przeznaczony dla wtajemniczonych.
• PDF 
• MOBI 
