Encyklopedja Kościelna/Freising biskupstwo
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom V) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1874 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Freising (v. Freysing, v. Freisingen, Frisinga), biskupstwo w Bawarji. Po śmierci Korbinjana (ob.), pierwszego biskupa freisingeńskiego, † 730, brat jego Erimbert, opat klasztoru freisingskiego, zarządzał przez niejaki czas osieroconém biskupstwem, lecz dopiero 739 r., przy organizacji djecezyj w Bawarji, został konsekrowanym przez ś. Bonifacego na bpa freisingeńskiego. Za następcy jego Józefa odbył się pamiętny synod w Aschhaim 763 r. Po Józefie nastąpił, jak na swe czasy bardzo uczony Aribo (ob.). Za wielkiego biskupa Atto (784—810) powiększyły się znacznie dochody kościoła katedralnego i szkoła katedralna zakwitła. Atto był obecnym na synodach, zwoływanych przez nowego arcybiskupa salcburgskiego Arno’na, i wspólnie z nim odprowadził Papieża Leona III z Paderbornu, gdzie Papież u Karola W. szukał schronienia, do Rzymu, i tam był obecnym na koronacji tegoż króla. Znakomity biskup Hitto (810—835) opowiadał gorliwie słowo Boże i katechizował podczas wizyt biskupich, założył szpital dla ubogich, opiekował się szkołą, katedralną. Jeden z uczniów tej szkoły, zakonnik Cozroh, spisał na rozkaz bpa Hitto darowizny poczynione kościołowi freisingskiemu, który to szacowny spis do dziś się zachowuje. Za uczonego następcy Hittona, Erchenberta (835—854), znajdujemy po pierwszy raz wzmiankę w pewnym akcie darowizny 845 r. o kanonikach katedralnych, odróżnionych od zakonników: „Cum consensu et cohibentia canonicorum et monachorum aliorumque fidelium in ipsa ecclesia degentium.“ Po pełnym zasług bpie Anno (854—875), który Papieżowi Janowi VIII posłał organy i organmistrzów, i po następcy jego Arnoldzie (875—883), zasiadł na stolicy biskupiej kanclerz Karola Grubego Waldo (883—906). Ten był obecnym na synodach w Moguncji 888 i w Tribur 895, otrzymał od cesarza Arnulfa 895 zarząd opactwa benedyktyńskiego w Moozburg, założonego przez księcia Tassylo II, wspierał sztuki i nauki (i tak np. kazał przepisać niemiecką Biblję Ottfryda z Weisenburga) i odbudował spaloną katedrę 903 r. Odtąd przez pół wieku spadały na biskupstwo freisingskie rozmaite nieszczęścia. Biskup Utto (906—907) poległ pod Presburgiem, wspólnie z innymi biskupami i panami bawarskimi, w bitwie z Węgrami. Po nim nastąpił niegodny Drakolf (907—926), który dobra kościelne zrabował w tym samym czasie, kiedy i Węgrzy klasztory i kościoły bawarskie burzyli, i książę bawarski Arnulf kościelne i klasztorne dobra swym żołnierzom porozdawał. Bp Wolfram (926—938) starał się zapobiedz złemu, i dla tego brał udział 932 r. na synodzie w Regensburgu i Dingelfingu; za S. Lamperta (938—957) zniszczyli Węgrzy całą Bawarję ogniem i mieczem, a we Freisingu tylko katedra od pożaru ocaloną została. Bp Lampert był wtedy na synodzie w Augsburgu 952 r. Po zwyciężeniu Węgrów, nastały lepsze czasy, a bpi Abraham, Gottschalk i Egilbert wszelkich dokładali starań, aby zagoić rany zadane ich djecezji. Abraham (957—993), mąż znakomity bystrością umysłu, nauką, odwagą i gorliwością, nauczyciel i pierwszy radca Henryka II, księcia bawarskiego, powiernik Judyty, matki Henryka, przywrócił swemi zabiegami djecezji utracone dobra. Lecz na nieszczęście wmieszał się w sprawę księcia Henryka przeciw krewnemu jego cesarzowi Ottonowi II i koronował go w Regensburgu 976 r. na króla, za co na wygnanie iść musiał; ale zdaje się, że po śmierci Ottona II znowu do Freisingu powrócił. Bibljoteka katedry freisingskiej, posiadająca w 1717 r. 300 manuskryptów, po części tysiącletnich, miała znaczną liczbę skryptów z czasów bpa Abrahama. Biskupi Gottschalk (993—1006) i Egilbert (1006—1039) otrzymali od cesarzy: Ottona III, Henryka św. i Konrada II znaczne darowizny dla swego biskupstwa. Ze śmiercią Egilberta znowu smutniejsze nastały czasy dla katedry freisingskiej, w skutek walki Henryka IV i V z Papieżami, które, jak na całe Niemcy, tak i na biskupstwo freisingskie sprowadziły wiele nieszczęść. Najprzód shańbił stolicę biskupią dumny i nieprzychylny Papieżowi Leonowi IX następca Egilberta, Nitger (1039—1502), który wyzionąwszy straszne bluźnierstwo przeciw Papieżowi, nagle w Rawennie umarł i przez obywateli do rzeki wrzucony został. Bp Ellenhard (1052—1078) trzymał się stanowczo strony Henryka IV; jego następca Meginward (1078—1098) chwiał się według okoliczności na obiedwie strony, a Henryk I (1098—1137), narzucony tylko djecezji przez cesarza Henryka, stał się powodem jeszcze większych zamieszek. Ale i w tych smutnych czasach nie zasnął twórczy duch Kościoła: w tym bowiem perjodzie powstała we Freisingu kollegjata św. Andrzeja i wielka liczba klasztorów. Nadto żyli w tym czasie: uczony kapłan Gunzo, professor klassycznej literatury w Ebersbergu, gdzie cokolwiek później (ok. 1085 r.) głośnym się stał opat Williram, jako autor wielu kazań i parafrazy na księgę Pieśni nad pieśniami; Aribo, scholastyk freisingski, który napisał księgę De musica i dedykował ją bpowi Ellenhardowi, a cokolwiek później Eberhard, zakonnik we Freisingu, autor dzieła De mensura fistularum etc. (cf. Gerbert, De musica sacra). Po tych nieszczęściach zesłał Bóg pociechę djecezji w biskupie Ottonie I Wielkim (1137—1158), który był synem ś. Leopolda margrabiego austrjackiego, w Paryżu pobierał nauki, a 1126—1127 r. był w klasztorze cysterskim w Morimund. Za jego rządów duchowieństwo katedry freisingskiej w pobożności, nauce i dobroczynności nie miało sobie równego w świecie, a Otto, chcąc podtrzymać tego ducha, ponieważ dotąd duchowieństwo miało wspólny refektarz i wspólne dormitorjum, przepisał mu nadto pewne ustawy, nie zobowiązując jednak nikogo ślubami, ani zakazując prywatnych własności. Wstawiał się Otto często do książąt za kościołami, wdowami, sierotami; umiał roztropnie załagodzić spór pomiędzy Papieżem Adrjanem IV a cesarzem Fryderykiem I; brał udział w drugiej wojnie krzyżowej od r. 1147—1149 i napisał wiele dzieł, które pod każdym względem do najlepszych swego czasu zaliczyć można. Napisał Kronikę w 8 księgach i opisał czyny cesarza Fryderyka I w dwóch księgach. Umarł w klasztorze swoim Morimund 1158 r. Zaufany uczeń i sekretarz Ottona, kanonik Radevicus, kontynuował dalej dzieło Ottona o cesarzu Fryderyku (cf. Otto von Freisingen etc. v. B. Huber, Münch. 1847; Otto v. Fr. etc. v. Th. Wiedemann, Freising 1848). Wówczas odznaczał się także nauką i pismami zakonnik i poeta Metellus w Tegernsee. Po Ottonie I nastąpił Albert I (1158—1184), który katedrę, spaloną razem z całém miastem 1159 r., na nowo odbudował, a w czasie odszczepieństwa, spowodowanego przez cesarza Fryderyka I, przeciw Papieżowi Aleksandrowi III, tak dyplomatyzował, że ani Papieża, ani cesarza nie obraził na siebie. Na zgromadzeniu książąt w Würzburgu 1165 r. wymówił się nieobecnością metropolity od złożenia przysięgi antypapieżowi. Następca Alberta, Otto II (1184—1220), jeden z najgodniejszych i najczynniejszych książąt Kościoła, odbudował, po powtórném spaleniu się, katedrę freisingską i podniósł swym przemysłem wartość dóbr biskupich. Popierał gorliwie klasztory, a ówczesny kanonik freisingski Sacrista Konrad, autor dzieła: „Freisingeńskie tradycje,“ wychwala szczerość, pokorę, miłosierdzie dla ubogich i stałość umysłu Ottona II. Bp Gerold (1220—1230), oskarżony od kapituły o rozpraszanie dóbr kościelnych (chciał nawet Freising dać w lenność bawarskiemu księciu Ludwikowi) i o życie niegodne biskupa, po przeprowadzeniu śledztwa, został pozbawiony godności. Również smutnej pamięci był Konrad I (1230—1258), który wyklął książąt bawarskich Ludwika I i Ottona II, a potem sam w klątwę popadł, i który w walce Papieża z cesarzem Fryderykiem II, wspólnie z innymi bpami bawarskimi, exkommunikacji cesarza ogłosić nie chciał i w końcu tylko duszony po stronie Papieża stanął. Za jego rządów założyła Ludmilla, żona księcia Ludwika I, klasztor w Seligenthal przy Landshut. Konrad II, z rodu Wittelsbachów (1258—1279), splamił swą pamięć krwawemi zajściami z Leonem, bpem regensburgslum; przez względy, jakie miał u króla Ottokara i Rudolfa habsburgskiego, powiększył posiadłości biskupie. Za jego rządów fundowano klasztor Fürstenfeld, w którym książę Ludwik II uczonego i na polu historycznem zasłużonego Volkmara zrobił przełożonym; sprowadzano dominikanów do Landshut 1271; zjawili się wówczas w Bawarji flagellanci, których książęta wspólnie z biskupami bawarskimi wypędzili. Na polu literatury wsławił się zakonnik Konrad v. Scheuren, nazwany Philosophus (cf. B. Pez, Anecd. t. I disser. Isagog. p. 28; H. Pez, Script, rer. Austr. t. II; Oberbayer. Archiv. t. II p. 155 etc.). Po Fryderyku (1279—1282) nastąpił Emicho, z rodu Wittelsbachów (1283—1311), mąż uczony i wymowny, a przytem dobry i czynny gospodarz, który na rzecz biskupstwa kupił hrabstwo Werdenfels. Za niego sprowadzeni zostali franciszkanie do Landshut 1280 r., a do Monachium eremici ś. Augustyna 1291 r. Franciszkanom, zamieszkałym w Monachium od 1221 r., wybudowano nowy klasztor 1282 r., a w ich miejsce sprowadzono klaryski. Po schorzałym Gotfriedzie (1311—1314) nastąpił Konrad III (1314—1322), fundator kollegjaty św. Jana w Freisingu 1319. Z jego rozkazu napisano szacowne dzieło, tak zwaną Konradyńską matrykułę biskupstwa freisingskiego. Podczas nieszczęśliwych zamieszek pomiędzy Papieżami awinjonskimi a cesarzem Ludwikiem bawarskim, kiedy Kościół niemiecki tak długi czas zostawał w interdykcie, a Ludwik sprowadził do Monachium naczelników sekty spirytualistów franciszkańskich, kapituła freisingska, stanowczo po stronie cesarza stojąca, wybrała na biskupa r. 1322 Ludwika v. Chamstein, a po jego śmierci 1342 r. proboszcza katedralnego Leutolda v. Schaumburg; ze strony zaś papiezkiej naznaczeni byli biskupami: Jan z Güttingen († 1324), Konrad (IV) z Klingenberg (1324—1340) i Jan II z Westerlold (1340—1349). Odtąd przez cały wiek jeden nie obierała kapituła biskupów freisingskich, ale Papieże ich naznaczali. Albert II (1349—1359), poprzednio kanclerz cesarza Ludwika, był uczonym i dobrym biskupem. Jemu przypisują napisanie źywotu ś. Kiljana. Bp Paweł hr. z Harrach (1359—1377) zniósł 1359 r., jako papiezki delegat, interdykt ciążący przynajmniej jeszcze co do formy na Bawarji, uwolnił Ludwika brandeburczyka i książąt bawarskich od klątwy. Leopold (1378—1381), szczodry pan, potwierdził obywatelom Freisingu wszystkie ich prawa, założył w témże mieście szpital, brał udział w synodzie salzburgskim 1380 r. i dobrze zarządzał dobrami biskupiemi. Berthold (1381—1410), kanclerz austrjacki, mąż uczony i dobry gospodarz, miłośnik budowli, przywrócił 1384 r., wybrany na sędziego, pokój pomiędzy książętami bawarskimi a bpem salzburgskim i zaprowadził uroczystą processję Bożego Ciała po ulicach miasta Freisingu. Konrad V (1411—1412) był poprzednio bpem Gurk. Papież Jan XXIII przeniósł go na stolicę Freisingu, w miejsce wybranego przez tameczną kapitułę Degenharda z Weichs, ale wkrótce zamordowany przez swego kamerdynera, w skutek podejrzenia o samobójstwo pozbawiony był pogrzebu kościelnego, aż do wykrycia się zbrodni. Herman, naturalny syn hr. Cilly, otrzymał biskupstwo 1412 r., choć mu jeszcze brakowało lat kanonicznych; był na synodzie w Konstancji 1414 r. i w Salzburgu 1419, a 1421 r. został przeniesiony na biskupstwo Trydentu. Nikodem della Scala (1421—1443) był kreowany biskupem przez Pap. Marcina V, w miejsce wybranego przez kapitułę Jana Grünwalder’a (naturalny syn księcia Jana z Monachium i jeneralny wikarjusz freinsingski). Wprawdzie 1424 r. uspokojony został spór o kościół freisingski pomiędzy Nikodemem a kapitułą, ale wznowił się, gdy antypapież Feliks V, wybrany przez sobór bazylejski 1139 r., a uznany przez księcia Albrechta bawarskiego, mianował kardynałem Jana Grünwaldera. Nikodem odjął Grünwalderowi jego beneficja, za co znów biskupi, w Bazylei zgromadzeni, mianowali go proboszczem katedry freisingskiej. Nikodem zawsze pozostał wiernym Eugenjuszowi IV, Papieżowi, rządził chwalebnie djecezją, szczodrze obdarowywał katedrę i roztropnie zarządzał dobrami biskupiemi. R. 1440 odprawił pamiętny synod djecezjalny. Po śmierci Nikodema, Eugenjusz IV Pap. mianował biskupem hr. Henryka, (II) v. Schlick, gdy tymczasem kapituła wybrała znowu swego Grünwaldera. Ztąd powstało wiele zamieszek, aż cesarz Fryderyk II biskupa Henryka do rezygnacji skłonił, a Grünwalder, zrzekłszy się tytułu kardynała, razem z kapitułą Papieżowi się poddał. Odtąd zarządzał Grünwalder pod imieniem Jana III (1448—1452). Jan IV, z rodu Tülbeck (1453—1473), pierwszy po upływie całego wieku wybrany przez kapitułę, mąż uczony a skromny, starał się o polepszenie funduszów biskupstwa, nie zaniedbując reform przez poprzednika rozpoczętych. R. 1473 rezygnował, za zgodą kapituły, biskupstwo swemu kanclerzowi Sykstusowi v. Tannberg (1473—1495), mężowi pełnemu gorliwości i roztropności. Ten dla zreformowania kleru zgromadzał synody, sporządzić kazał spis wszystkich przywilejów i darowizn katedrze poczynionych, a roztropną oszczędnością zebrał i zostawił swemu kościołowi uposażenie z 30,000 dukatów. Był to jeden z najgodniejszych bpów swego czasu, u wszystkich stanów i książąt państwa, u Papieża i u bawarskiego księcia Albrechta Mądrego był w wielkiém poważaniu, chociaż ten ostatni nieraz wprowadzał bpa w ambaras swojemi planami reformy Kościoła. Po Sykstusie nastąpił młody hr. Ruprecht, który jednakże święceń przyjąć nie chciał; w 1498 r. za pozwoleniem papiezkiém biskupstwo zrezygnował i żonę pojął, po czém brat jego Filip na stolicę biskupią wstąpił (1499—1541), który w 1517 r. dostał jeszcze bpstwo Naumburg. Filip nietylko był miłośnikiem budowli, nietylko zdobił katedrę, bronił praw biskupich, hojnie szafował jałmużnę, ale nadto, jakkolwiek niedość wcześnie i za pobłażliwie, opierał się nowościom luterskim i zepsuciu, jakie się wkradło pomiędzy duchowieństwo. R. 1524 brał udział przez swego zastępcę w umowie, zawartej w Regensburgu pomiędzy arcyksigciem Ferdynandem, wielu południowo-niemieckimi biskupami i bawarskimi książętami, w celu podtrzymania wiary katolickiej. Od Papieża otrzymał żądane pozwolenie degradowania niepoprawnych kapłanów: kanonika freisingskiego Wolfganga Würzingera, sprzyjającego luteranizmowi, pozbawił beneficjum. Następca Filipa i brat jego Henryk III (1541—1551) uczestniczył przez zastępców na synodach w Salzburgu w 1544 i 1549 r., które jednakowoż mało wywarły wpływu. Za następcy jego Leona (1552—1559), wielkiego miłośnika nauk, który, za przykładem innych biskupów bawarskich, 1557 r. do związku landsbergskiego przystąpił, traktował książę Albert V z biskupami bawarskimi o pozwolenie używania kielicha, na co jednakowoż biskupi nie przystali; nadto, w latach 1558 i 1559, w skutek nalegania księcia, odbyto ogólną wizytę kościołów w całem księstwie. Za biskupa Maurycego z Sandizell (1559—1566) odprawiono w Salzburgu synod 1562 r., na którym postanowiono żądane przez cesarza Ferdynanda i księcia Albrechta V koncessje (mianowicie co do używania kielicha i małżeństw księży) przedstawić soborowi trydenckiemu, a posłami na tenże sobór wybrauo: Herkulesa Rettinger, bpa Lowantu, i dominikanina Felicjana Ninguarda. Równocześnie wysłał książe Albrecht dra Augustyna Paumgartuer’a, jako swego posła, do Trydentu, dodając mu teologa jezuitę Cavillon’a. Następca Maurycego Ernest, książę bawarski (1566—1612), nie przyniósł wprawdzie, z powodu licznych podróży, wielkiego błogosławieństa swej djecezji, jednakowoż pamiętne są jego rządy wizytą kościołów 1568 i 1569 r. i synodem w Salzburgu (1569 r.), na którym i bp Ernest się znajdował, gdzie zgromadzeni bpi postanowili uchwały soboru trydenckiego w swych djecezjach w wykonanie wprowadzić. Za jego czasów także utworzono w Monachium 1573 r. seminarjum i zawarty został konkordat w 1583 r. pomiędzy bawarskimi bpami a księciem Wilhelmem V. Jako dowód jego gorliwości służy i to, iż wprowadził poprawiony rzymski Mszał i Brewjarz, a także Rytuał zgodny z rzymskim (później poprawiony przez biskupów Adama Wita i Alberta Zygmunta). Wiadomą jest rzeczą, że utrzymanie religji katolickiej w Bawarji więcej należy zawdzięczać gorliwym książętom bawarskim, aniżeli samym biskupom. Pomiędzy wielu uczonymi katolickimi i zasłużonymi mężami freisingskiej djecezji w XVI w. zasługują na szczególną wzmiankę: Freiberger, kanonik freisingski, bjograf ś. Korbinjana i autor Kroniki biskupów freisingskich, i znany kronikarz Wit Ampeck, obadwaj za Sykstusa IV; za czasów bpa Filipa: sławny Wawrzyniec Hochwart, nauczyciel szkoły katedralnej, a następnie kanonik regensburgski i passawski, znakomity kaznodzieja i historyk; tegoż biskupa wikarjusz jeneralny Stefan Sunderndorfer, autor Matrykuły biskupstwa; za biskupa Henryka III: uczony freisingski suffragan Augustyn Marjusz; dwaj uczeni kanclerze biskupa Leona: Wolfgang Hunger i M. Tatius Alpinus, jakoteż poeta Joachim Haberstock; kanclerz bpa Maurycego Jan Lorichius i tegoż bpa sekretarz Ludwik Romanus; Sebastjan Haydlauf, uczony suffragan biskupa Ernesta; Kacper Schatzger, franciszkanin monachijski, † 1527, znakomity kaznodzieja, pisarz i gorliwy obrońca wiary: pisma jego wyszły w Ingolstadzie 1543 roku, z przedmową J. Ecka (ob.); Maciej Kretz, † 1543, dziekan i kaznodzieja monachijski, mąż biegły w naukach, gorliwy kaznodzieja i obrońca wiary, autor wielu pism; uczony i przez J. Ecka wysoko ceniony przeor augustjański Wolfgang Cäppelmajer, † 1546; Wolfgang Sedelius, benedyktyn z Tegernsee, przez wiele lat nadworny kaznodzieja w Monachium, † 1562. Również i w innych miastach djecezji odznaczyli się mężni obrońcy wiary katolickiej, których liczbę powiększa szczególnie zakon jezuitów, zaprowadzony w 1559 do Monachium, w 1596 do Ebersbergu, w 1629 do Landshut. Po Erneście i Stefanie z Seiboldsdorf (1612—1618) nastąpił Wit Adam z Geebeck (1618—1651), nader pobożny, gorliwy i pracowity mąż, rządny gospodarz, ozdabiał katedrę, popierał szczególniej franciszkanów, którym w Bawarji utw orzył osobną prowincję 1624 r. Był on prawdziwie darem nieba podczas 30-letniej wojny, w której biskupstwo freisingskie bardzo wiele ucierpiało. Za jego rządów książę Maksymiljan I sprowadził do Monachium 1626 r. zgromadzenie angielskich panien; i tamże umarło dwóch sławnych jezuitów i pisarzy, t. j. o. Mateusz Rader, autor dzieła Bavaria Sancta, † 1634, i Dreseljusz (ob.), † 1638. Pod Albrechtem Zygmuntem, księciem bawarskim, miłośnikiem sztuk pięknych (1652—1685), który spalony klasztor franciszkański we Freisingu odbubował, katedrę upiększył, zawarły 1684 r. znakomitsze klasztory benedyktyńskie w Bawarji kongregację, nazwaną bawarską, p. t. śś. Aniołów Stróżów. Jeden z najznakomitszych biskupów freisingskich, następca Józefa Klemensa (1685—1694), był Jan Franciszek Ecker baron Kapfing (1695—1727), który wielce się zasłużył założeniem instytutów naukowych i dobroczynnych i świetnem wyrestaurowaniem katedry. Nadto, urządzono za jego czasów trzy domy dla kapłanów emerytów, t. j. w Dorfen, w Miesbach i w Lengries; uczony benedyktyn z Benedictbeurn Karol Meichelbeck, radca duchowny i spowiednik bpa, wypracował na tysiącletni jubileusz katedry dobrą historję bpów freisingskich, również znany powszechnie franciszkanin Anaklet Beiffenstuel (ob.) był wówczas ozdobą Freisingu. Aż do czasu sekularyzacji byli jeszcze następni bpi: Jan Teodor, książę bawarski (1727—1763), który zarazem był biskupem w Lüttich i kardynałem; Klemens Wacław (1763—1768), syn elektora saskiego i króla polskiego Fr. Augusta; Ludwik Józef baron Welden, dobroczynny i lubiany pasterz (1769—1788); Maks. Prokop hr. Törring-Jettenbach (1788—1789); i wreszcie Józef Konrad (V) baron Schroffenberg, równocześnie bp Regensburga; w latach 1802 i 1803 nastąpiła sekularyzacja dóbr katedry freisingskiej i wszystkich kollegjat i klasztorów. Józef Konrad niedługo przeżył boleść, jakiej doświadczył w skutek tej krzywdy Kościoła i um. 1803 r., poczém aż do r. 1821 stolica bpia wakowała, a djecezją rządzili wikarjusze jeneralni. Konkordatem zawartym 1817 r. pomiędzy Maksymiljanem Józefem I, królem bawarskim, a Stolicą Apost, bpstwo freisingskie wyniesione zostało do godności arcybiskupstwa monachijsko-freisingskiego. Cf. Ant. Mayer, Statistische Beschreibung des Erzbisthum München-Freising, aus amtlichen Quellen bearbeitet, zesz. I—X, München 1871—74; Mart. von Deutinger, Tabellarische Beschreibung des Bisthums Freysing, Münch. 1820 (opis bpstwa sporządzony r. 1817—18); tegoż Die alteren Matrikeln des Bisthums Freysing, ibid. 1849—50, 3 v. (z lat 1315—1740); tegoż Beiträge zur Geschichte Topographie und Statistik des Erzbisthum München-Freysing, ib. 1850, 3 v. (w III tomie tego dzieła jest Viti Arnpeckhii, Liber de gestis episcoporum frisingensium usque ad an. 1567); Meichelbeck, Historia Frisingensis, Augsburg 1725—29, 2 v.; Karl Roth, Freisinger Urkunden, Münch. 1855—57 (z lat 724—1039); Monumenta Boica, Monachii 1769—1829, 27 tt. in-4; t. 28 i nast. p. t. Monumentorum Boicorum nova collectio, vol. I—XI, ib. 1833—66; każdy vol. ma po 2 części (o wadach tej publikacji, oprócz wielu innych krytyk, ob. Fr. Böhmer, Wittelsbachische Regesten, Stuttgart. 1854, we wstęp.); Andr. Fel. Oefele, Rerum Boicarum scriptores, August. Vindel. 1763, 2 v. f.; Gandershofer, Deukwürdigkeiten der Domkirche in Freysing, Freising 1824; Heckenstaller, Diss. histor. de antiquitate etc. cathedr. eccl. Frising. Monach. 1824; i w. in. (Schrödl). X. F. S.
