Encyklopedja Kościelna/Cyryn

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom III)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1874
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron
Artykuł w Wikipedii

›››

[568] [569] Cyryn, Cyrinus. Historja tego rządcy Syrji wiąże się z datą Narodzenia Chrystusowego, bo według ś. Łukasza (2, 1), popis ludności cesarstwa Rzymskiego, podczas którego Pan Jezus przybył na świat, odbywał się za rządów Cyryna w Syrji. Z tego powodu zobaczmy: 1) historję samego Cyryna; 2) czy dzieje jego są w sprzeczności z opowiadaniem ś. Łukasza. 1. Właściwe imię Cyryna jest Publius Sulpicius Quirinius, v. Quirinus, z czego greckie Κυρήνιος, u Strabona (l. c. inf.) Κυρίνιος. W Fasti Consulares zapisany jest pod r. 742 od zał. Rz. (12 przed erą chrz.) jako konsul. W tymże samym roku zrzekł się swego dostojeństwa; na jego miejsce nastał Lucius Volusius Saturninus. Według organizacji administracyjnej cesarstwa Rzymskiego, od Augusta pochodzącej, były konsul (consularis) po ukończeniu swego konsulatu, musiał 5 lat czekać, zanimby dostał zarząd prowincji (Dio Cass. l. 53). Około r. 747 (7 przed Chr.) był propraetor’em prowincji senatorskiej ^[1]) Krety i Cyrenaiki, i w tym charakterze uśmierzał Marmaridów i Garamantów (Florus Epist. II 31, ed. O. Jahn. 1852; cf. Mommsen, Res ges. d. Aug. s. 120). Wiemy dalej z Tacyta (Annal. 3, 48), że Cyryn: mox, expugnatis per Ciliciam Homonadensium castellis, insignia triumphi adeptus, datusque rector Caio Caesari Armeniam obtinenti, Tiberium quoque Rhodi agentem, coluerat. Homonadowie, o których mówi tu Tacyt, zabili swego króla Amyntasa, Cyryn ich fortece zdobył, zmusiwszy głodem do poddania się; wziął 4,000 jeńców i poosadzał w poblizkich miastach, kraj zaś ich spustoszył (Strabo, Rer. geogr. l. 12. 6, 5). Po tém zwycięztwie dodany został Kajuszowi za przewodnika, gdy ten otrzymał zwierzchnictwo Armenji. Kajusz był synem Julji, córki cesarza Augusta, ur. 734 r. od zał. Rz. (20 przed erą chrz.), przez Augusta przysposobiony został za syna. Obaczmy, kiedy Cyryn dodany mu został za przewodnika? Velleius Paterculus (II 102) świadczy, że oprócz Cyryna, te same obowiązki przy Kajuszu spełniali: Lollius i Censorinus, i że Censorinus nastąpił po Loljuszu. Nie wiadomo tylko, czy Cyryn przed tymi dwoma, czy po nich był rector juventutis Kajusza? Lecz gdy Tacyt zdaje się jednocześnie kłaść rektorstwo Cyryna i hołd przez niego złożony Tyberjuszowi na wyspie Rbodos, i gdy zkądinąd wiadomo, że w r. 754 Tyberjusz z Rodu wrócił do Rzymu, a w r. 755, kiedy Kajusz spotykał się z Phraatesem, rektorem juventutis był przy boku Kajusza Lolljusz, więc oczywiście C. musiał być rektorem Kajusza przed Lolljuszem i przed r. 754, a tém samém i zwycięztwa jego nad Homonadami i rektorstwo przy Kajuszu umieścić należy między r. 748—754 po zał. Rz. Tu przychodzi w pomoc pomnik tivolski, odszukany r. 1769 w Tivoli pod Rzymem, opisany i wytłumaczony ap. Sanclemente, De vulgaris aerae emendat. l. 4 c. 3; ap. Rich, Bergmann, De inscriptione latina ad P. Sulp. Quirinium referenda, Berol. 1851; ap. Mommsen Res gestae divi Augusti, 1865 s. 111; ap. Patritium, De Evangeliis l. 3 dis 18, c. 2, (II 166). Podajemy tu tekst jego kursywą, a w nawiasach domniemywane uzupełnienia, które najzupełniej [570]odpowiadają powyższej historji Cyryna, wiadomej z historyków. Pomnik tivolski mówi: [P. Sulpicius Quirinius... praetor proconsul Cretam et Cyrenas provinciam optinuit. Legatus pro praetore divi Augusti Syriam et Phoeniciam optinens, bellum gessit cum gente Homonadensium, quae interfecerat Amyntam r]egem, qua redacta in pot[estatem dicionemque Divi] Augusti populique romani, senatus [diis immortalibus] supplicationes binas ob res prosp[ere ab eo gestas et] ipsi ornamenta triumph[alia decrevit] Proconsul Asiam provinciam op[tinuit legatus pro praetore] Divi Augusti [i]terum Syriam et Ph[oeniciam optinuit]. Widać ztąd, że Cyryn byl dwa razy legatem, czyli rządcą Syrji, i to za życia Augusta. O tém że był legatem w tejże prowincji r. 759—763 wiemy z Józefa Flawjusza (Antiqu. l. 17 c. ult. et l. 19 c. 1). Od r. 768—770 legatem był Q. Caecilius Metellus; r. 767 umarł ces. August, więc legacja Cyryna w Syrji r. 759—763 była już powtórną (iterum). Lista zaś legatów syryjskich za panowania Augusta jest następująca:

1. M. Agrippa od zał. Rz. r. 731 — 741; przed erą chrz. 2 3—13. 2. M. Tullius Cicero „ „ „ 741 — 745; w r 18— 9. 3. M. Titius „ 745—746; n 9— 8. 4. C. Seiltius Satuminus „ 746—748; n „ „. 8— 6. 5. P. Quinctilius Varus „ „ 748—750; n w: 6— 4. 6. nieznanego imienia „ „ 750 — 753; „ „- „ 4— 1. J. C. Caesar „ 758—757; „ ery chrz. i 1—4. 8. L. Volusius Saturpinus „ 757—758; „ i, » 4— 5. 9. P. Sulpicius Quirinus „ „ 759 — 763; „ n r 6—10. 10. Q. Caecilius Metellus „ „ 763 — 770; * 10—17.

 (Ob. Mommsen op. c.).

 Pozostaje więc na legację Cyryna w Syrji r. 750—753, a przeto wyprawy jego przeciw Homonadom w Cylicji (Tacyt i pomnik tivolski), jako też prokonsulat nad prowincją Azją prokonsularną (ob. tej Enc. I 549), o którym mówi pomnik tivolski, musiały mieć miejsce między rokiem 748—749. Tym sposobem karjera Cyryna szła następującym porządkiem: konsul r. 742; z polecenia Augusta uśmierzył Garamantów i Marmaridów (Pariter Marmaridas atque Garamantas Quirino subigendos dedit, Florus l. c.), jako propraetor Krety i Cyrenajki r. 747; prokonsul Azji i zwycięzca Homonadow w Cylicji, za co senat zadekretował mu pochód trjumfalny i ofiary dziękczynne bogom (supplicationes binas... et ornamenta triumph.) r. 748—749; legacja pierwsza w Syrji od 750 (a nawet od 749 jak niżej powiemy) do 753; jednocześnie z tą legacją był C. rektorem juventutis przy Kajuszu i składał hołdy swoje (753 lub 754 r.) na Rhodos, Tyberjuszowi; r. 755—757 ożenił się z Emilją Lepidą; roku 759—763 jest drugi raz legatus Augusti pro praetore w Syrji; za tych jego rządów Archelaus został złożony z tronu, Judea wcielona do prowincji Syrji i Fenicji, a Cyryn otrzymał rozkaz popisania ludności i pobrania podatków do skarbu rzymskiego (Joseph. Flav. l. c.). R. 769 od zał. Rz. (16 ery chrz.) C. znajdował się w Rzymie, gdzie wstawiał się do Tyberjusza za swym krewnym Drususem Libo (Tacit. Annal. II 30); w 4 lata potém miał proces z Lepidą, z którą się był rozwiódł (ib. III 22, 23, 48; cf. Suetonius, Vitae Caesar., Tiber. c. 49). Um. r. 774 (21 ery chrz.), bezpotomnie (Tacit. l. c. c. 48). §. 2. Pozostaje do wytłumaczenia stosunek Cyryna do popisu ludności, odbytego w Judei r. 749 [571]od zał. Rz. (ob. wyżej str. 325), podczas narodzenia Chrystusowego. Powyższa historja Cyryna wcale nie stoi w sprzeczności z opowiadaniem ś. Łukasza (2, 2): Αύτη ή άπογραΦή πρώτη έγένετο ήγεμονεύοντος τής Συριάς Κυρείνου. Widzieliśmy przykłady (ob. wyżej str. 333), gdzie πρωτος, πρωτη znaczy to samo, co wprzód, przed, łac. prius. Powyższy więc tekst ś. Łukasza może znaczyć: Ten zaś popis był pierwszym za rządów Cyryna w Syrji; albo, jeżeli weźmiemy πρωτη ηγεμονευοντος w podobném znaczeniu, jak πρωτος μου, można tłumaczyć: Ten zaś popis był pierwej niż Cyryn rządził Syrją. W tym ostatnim razie historja Cyryna najzupełniej się zgadza z notatką ś. Łukasza, bo popis powszechny był r. 749, a Cyryn nastał do Syrji r. 750. Lecz Cyryn był tylko nominalnym legatem Syrji, obowiązki bowiem rektora juventutis przy Kajuszu go zatrzymywały w Rzymie. Varus, — którego widzieliśmy na poprzedniej liście, między legatami Syrji, i czego nawet dowodzą monety antiochejskie, bite z jego imieniem w latach 748—750 (ap. Eckhel, Doctrina nummor. III 275), t. j. z lat 25—27 od bitwy pod Actium, — był wprawdzie w Syrji, jak o tem wiemy z Józefa Flawjusza (Ant. l. 17), lecz Flawjusz go nie nazywa ήγεμων, coby odpowiadało tytułowi legatus Augusti pro praetore, tylko στρατηγς, naczelnik zbrojnej siły w prowincji Syrji. U Tacyta nazywa się on „Syriam obtinens,“ lecz i o tém wyrażeniu nie można powiedzieć, żeby ono znaczyło to samo, co Legatus pro praetore. Sabinus zaś, cesarski prokurator (έπίτροπος) w Judei, po śmierci Heroda występuje zupełnie niezależnie względem Varusa, tak, iż gdy Varus przybył do Jerozolimy na uśmierzenie rozruchów, Sabinus opuścił to miasto, żeby się nie spotkać z Varusem (Jos. Flavius op. c. l. 17 c. 12). Takiej zaś niesubordynacji nie mógłby się dopuścić Sabinus, gdyby Varus był legatem Syrji, bo wtedy Sabinus musiałby mu we wszystkiém ulegać. Ztąd wnosić można, że Sabinus od kogo innego był delegowanym, nie od Varusa. Tym zaś innym był prawdopodobnie nasz Cyryn. Że C. mógł być legatem Syrji, a pomimo to zostawać w Rzymie, na to mamy przykłady. Tak był Aelius Lamia, mianowany przez Tyberjusza rządcą Syrji, lecz musiał pozostać w Rzymie (Tacit. Annal. VI 27). Nieobecny w prowincji swej legat mógł nią zarządzać per legatos et adiutores suos (Suetonius, Vitae Caes., Tiber. c. 63). C. właśnie dla tego, że był przewodnikiem młodego Kajusza, musiał pozostać w Rzymie. Kajusz zaś w r. 749 otrzymał togam virilem, konsulat i imperium proconsulare orientis, ale nie wyjechał na wschód i dowództwa nad wojskiem nie otrzymał. A że August chciał, aby wnuk jego zdobył sobie sławę wojenną, z tej przyczyny potrzeba było, żeby rector juventutis młodego Kajusza posiadał dowództwo. Właśnie prowincja Syrji była do tego celu najodpowiedniejszą: w niej August legatum pro praetore semper imposuit, addito trium legionum praesidio, ut, quidquid terrarum ab Aegypti confiniis ad Armeniam usque longo terrarum spatio protendebatur, in officio contineret (Tacit. Annal. l. 3 ad an. 774), ztąd legat syryjski posiadał najwyższą władzę wojskową armji nad Eufratem. Że już podczas śmierci Heroda Cyryn był legatem Syrji, możemy wnosić nietylko z powyższego nieporozumienia między Sabinusem a Varusem, ale nadto z następującej okoliczności: r. 750 do rozpatrzenia w Rzymie testamentu Heroda August zamianował komisję, na czele której był 13-letni Kąjusz (Jos. Flav. Ant. l. 17, c. 12.); oczywiście, że wtedy musiał być przy nim Cyryn, zkąd znów [572]wnosić można, żo cała prowincja Syrji i Fenicji należała już do Cyryna i że C. jeszcze przed śmiercią Heroda otrzymał tę prowincję, a rządy za niego sprawował dalej Varus. Ludy zaś syryjskie mogły doskonale niewiedzieć o nominacji C-a, bo ta wiadomość potrzebną była tylko do datowania aktów prawnikom, jakimi byli pragmatici, studiosi juris, tabelliones, notarii i in. Ś. Łukasz tylko, tak skrupulatny w oznaczaniu dat, według rzymskiego sposobu (Luc. 3, 1), zanotował nam tę okoliczność z życia Cyryna, o której zkądinąd nie moglibyśmy mieć pewności. Prawdopodobnie C. przybył do Syrji dopiero r. 752, lub 753, bo r. 752 Kajusz przedstawiał się legjonom naddunajskim, a potém jechał na wschód: iturus Armeniam ad Parthicas Arabicasque res (Plinius, Hist. nat. VI 27). Że zaś Józef Flawjusz te lata opuszcza i po ustanowieniu Archelausza (750 r.) wnet przechodzi do jego złożenia (r. 759), przeto nie miał sposobności mówienia o rządach Cyryna ur. 750—753. Wiemy tylko, że r. 7 54 Kajusz już się poróżnił z Lolljuszem, (Lollio offensior, Sueton. 1. c. c. 13), swoim doradcą, który na to miejsce nastał po Cyrynie; może więc C. wraz z Kajuszem odjechał r. 752 do Syrji. Z tego widać: 1) że historją świecka nie jest w stanie wykazać, aby C. nie był rządcą Syrji podczas narodzenia Chrystusowego (749 r.), owszem, przypuszczać dozwala, iż był nim podczas śmierci Heroda (w Marcu 750 r.), a nawet przedtém; że Varus za Cyryna sprawował rządy Syrji; 2) że czy C. nastał w 749, czy w 750 r., dla nas jest rzeczą obojętną, bo tekst Luc. 2, 2 może być tłumaczonym, że popis ludności w Judei odbywał się za Cyryna, lub przed Cyrynem. Nadto, pewniejszą jest prezydentura Cyryna w Syrji r. 750—753, aniżeli druga r. 759—763. O tej ostatniej bowiem możemy wnosić tylko z pomnika tivolskiego; tymczasem Józef Flawjusz (Ant. l. 18, c. 1, cf. l. 17 c. ult.) wyraźnie mówi, że po złożeniu Archelausza, Judea wcieloną została do prowincji Syrji, i że C. przybył do Syrji jedynie w celu popisania ludności i odebrania podatków: Caeterum ditione Archelai contributa Syriae, missus est illo a Caesare vir consularis Quirinius qui censum ageret per Syriam, et ipsius Archelai domum venderet... Quirinius... a Caesare mittitur in Syriam, ut jura populis redderet, facultatesque censeret omnium. Legacja zatem Cyryna w Syrji od r. 759 była ekstraordynaryjną, wyłącznie się odnosiła do census, i był on wtedy legatus Augusti pro praetore ad census accipiendos, albo censitor, jak tego są liczne przykłady na napisach rzymskich (ap. Orelli, Inscriptionum latinar. collectio, nn. 364, 2273, 5209, 6512, 3044, 3659, 6049, 208, 3652, 4212, 6926, 5927, 6948, 3180, 6944, 6518, 6929, i in.). Tytuł δικαιοδότής (legatus Caesaris juridicus), jaki mu daje Józef, nie znaczy legata zwykłego, do pełnego zarządu prowincją, lecz nadzwyczajnego. Dowodem tego jest jeszcze i ta okoliczność, że C. przybył r. 759 do Judei z małym tylko orszakiem (σύν όλίγοις, Flavius); gdyby zaś był pełnym legatem pro praetore, towarzyszyliby mu amici, comites, familiares, haruspices, interpretes, lictores, accensi, scribae, praecones i t. d., bo bez takiego licznego orszaku legat nie wyruszał. Ztąd także wypływa, 3) że jeśli wyraz πρώτη (Luc. 2, 1) należy koniecznie tłumaczyć: pierwszy (popis), to tekst ś. Łukasza jeszcze lepiej odpowiada historji ówczesnej; bo jest alluzją do dwóch popisów: jednego, który się odbywał za legacji Cyryna w Syrji w r. 749; drugiego, o którym opowiada Józef Flawjusz (l. c. cf. De bello jud. VII 8, 1, II 17, 8). Jedno jeszcze nasuwa się pytanie: [573]jeżeli Cyryn był rządcą Syrji w r. 749, jakim sposobem mógł odbywać popis Saturninus, jak świadczy Tertulljan? Trudność tę tłumaczy nam napis jeden (ap. Sertorium Ursatum, Marini eruditi, s. 276; ap. Muratori, Novus thesaur. inscription. s. 670 n. 1), gdzie jest mowa, że w Apamei (miasto syryjskiej prowincji) odbywał popis Qu. Aemilius Secundus i to z polecenia P. Sulpitii Quirini. Jak więc w Apamei odbywał popis Aemilius Secundus, tak w Judei mógł być do tego przez Cyryna delegowanym Saturninus. Oprócz dzieł przywiedzionych, ob. Aberle, Ueber den Statthalter Quirinius, rozprawa w Theolog. Quartalschr., Tubing. 1865. Cf. Revue des quest. hist., Paris 1867 t. II s. 1.  X. W. K.

1. August podzielił prowincje cesarstwa na senatorskie i cesarskie: dla pierwszych rządcę (legatum) wybierał lud i senat, dla drugich sam cesarz. Jedne zaś i drugie prowincje były dwojakiego rodzaju, t. j. pretorskie lub konsularne.