Encyklopedja Kościelna/Baronius Cezar
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom II) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Baronius (Baronio) Cezar, ur. w Sora, w Kampanji, 13 Paźdz. 1538, † 30 Czerw. 1607. Ojciec jego Baronius, v. Baronus Kamill, matka Portia Phaebonia. Cezar, jeszcze w żywocie matki, ofiarowany N. M. Pannie, w dzieciństwie sam odnowił ten ślub. Ojciec, widząc jego zdolności, obrał mu zawód prawnika; w tym celu wysłał na nauki do sąsiedniego miasta Verulano, potém do Neapolu, wreszcie do Rzymu. Tu B. uczył się prawa cywilnego i kanonicznego, pod Cezarem Costa, późniejszym arcybiskupem Kapui; lecz poznawszy się z ś. Filipem Ner., obrał sobie zawód duchowny i wstąpił do oratorjanów. Ojciec, rozgniewany o to, zaprzestał go wspierać; lecz B. znalazł opiekuna w osobie zamożnego obywatela rzymskiego, Jana Michała Paravicini, u którego był nauczycielem synów (z nich starszy Oktawjan, był potém od r. 1591 kardynałem). W 25 r. życia wyświęcony na kapłana, od razu zainteresował wielu swemi kazaniami. Poczęto się ubiegać o niego: św. Karol Borom. zapraszał go na swego doradcę i kanonika archikatedry medjolańskiej; Grzegorz XIII, Sykstus V i Grzegorz XIV ofiarowywali mu biskupstwo. Lecz B. żadnej z tych godności przyjąć nie chciał. Przy końcu jednak życia, zmuszony był objąć zarząd kongregacji filipinów (oratorjanów), gdy św. Filip Nerjusz zrzekł się przełożeństwa (1593), zostać spowiednikiem papiezkim, protonotarjuszem apostolskim (1595), bibljotekarzem watykańskim i kardynałem (1596). Zostawił po sobie sławę nietylko wielce uczonego historyka, lecz i świętego kapłana. Benedykt XIV dał mu tytuł Venerabilis (12 Jan. 1745). Sypiał od 4 do 5 godzin dziennie; jadł tak mało, że św. Filip nieraz kazał mu wracać do stołu, gdy wstawał od niego. W szpitalach przez lat kilka z narażeniem własnego zdrowia posługiwał. Wielkiej czystości jego myśli nawet dowodzi fakt następujący, w domu Paravicini’ego: Były tam obrazy niektóre, przeciwne skromności chrześcjańskiej; Baronjus zaraz w początkach swego tam przybycia, wszystkie nagie postacie zamalował. Gniewali się na niego wszyscy; tylko pani domu, zastanowiwszy się, czyn ten pochwaliła. Najsławniejszém dziełem B’a są Roczniki kościelne (Annales Ecclesiastici, a Christo nato, ad an. 1195), pierwszy raz wyd. Romae 1588—93, w 12 tomach in fol. (powtórzone: Antwerpiae 1597—1608, ibid. 1612, Paris 1609). Drugie wydanie lepsze, przez autora poprawione i do r. 1198 doprowadzone, wyszło także w 12 tomach fol., Moguntiae 1601—1605 (przedruki mniej cenione: Romae 1607, Coloniae 1609, Antverp. 1610). Okazję do napisania tego dzieła podali luterscy teologowie, którzy wspólnemi siłami, mając na czele Flacjusza Macieja, wydawali tak zwane Centurias Magdeburgenses (ob. Centuriae M.). Św. Filip uznał, że należy im przeciwstawić historję prawdziwą, na źródłach opartą, i do napisania jej wybrał Baronjusza. Z zapałem zabrał się do tej pracy Baronjusz. Materjału dostarczyły akta soborów, ważniejsze dawne dzieła historyczne, pisma ojców Kościoła łacińskiego i greckiego i skarby bibljotek rzymskich, a zwłaszcza watykańskiej. Pewnego razu jeden z biskupów, obaczywszy wielką ilość nagromadzonych notat i wyciągów, zapytał: ilu kopistów przepisywało to wszystko? Z uśmiechem odpowiedział Baronjusz: „Torcular calcavi solus“ (Isai. 63, 3. Sam tłoczyłem prassę). Dodajmy do tego niejednokrotne poprawianie i przepisywanie (w bibljotece watykańskiej jest autograf dzieła na czysto), a niezawodnie podziwiać będziemy musieli ogrom pracy, tém bardziej, że obok zajęć naukowych, równie gorliwie wypełniał wszystkie ascetyczne ćwiczenia w klasztorze i obowiązki kapłańskie. Sam nawet, w przedmowie do Roczników wyraża, że gdy je pisał, ani jednego dnia nie miał wolnego od przeróżnych zajęć. Po trzydziestu przecież latach usilnej pracy, zrobił więcej i lepiej, aniżeli całe grono 15 centurjatorów magdeburgskich, przez lat 15. Główna zasługa Baronjusza leży w zebraniu mnóstwa źródeł. Zwrócił on historję z drogi protestanckiej, na jaką chcieli ją wprowadzić luterańscy teologowie, ożywił studja historyczne i krytykę, wreszcie dał życie archeologji kościelnej. A lubo dziś krytyka wiele postąpiła, lubo chronologja i jeografja w wielu punktach lepiej rozjaśnione zostały, przecież dzieło Baronjusza swej wartości nie straciło; owszem, w wielu bardzo razach jest jedyném źródłem dla historyka. Wystawiali przeciw niemu protestanci swych najlepszych szermierzy: Izaaka Casaubon’a, Sam. Basnage’a, Kortholta, Blondella, Krebsa; lecz Antoni Pagi dostatecznie wykazał czczość ich zarzutów (Critica historico-chronologica in universos Annales eccles. Caesaris Baronii, in qua rer. narratio defenditur, iilustratur, suppletur, ordo temporum corrigitur, innovatur, et periodo graeco-romana nunc primum concinnata munitur, auctore Antonio Pagi, opus posthumum, Antverp. 1705, 4 vol.; poprawił i drugi raz wydał Franc. Pagi, tamże 1724, 4 vol. fol.). Że zaś ta pochwała Baronjusza nie pochodzi ze stronniczości wyznaniowej, przytaczamy na dowód protestanckiego pisarza, Jan Alb. Fabriciusa, który w swej Historia Bibliothecae Fabricianae II 429.... wyliczywszy pisma za i przeciw Baronjuszowi, sam mówi o nim: „Był to mąż pobożny, szczery, pracowity, wielce oczytany, miłujący ustronie, choć bardzo zapalony obrońca papieztwa i stronnictwa hildebrandowego, jednak w starożytnościach kościelnych pięknie zasłużony, jak świadczą Casaubonus[1]..., Vossius..., Montacutius (Montaigu)...., Hottingerus..., G. Calixtus..., Conringius..., Leibnitius..., Koenig..., Schurzfleisch...“ (wszyscy protestanci i wskazuje miejsca ich dzieł, w których powyższe świadectwo oddają Baronjuszowi). Świadczy także Fabricius, iż z czytania tych Roczników nawrócili się do katolicyzmu: Kacper Scioppius, Justus Kalwin i Mikołaj Steno. Baronjusz w dziele swém przyjął porządek chronologiczny: każdy jego tom obejmuje jeden wiek. Ten sam porządek zatrzymali kontynuatorowie: Abraham Bzowski (Bzovius), dominikanin polski (Annalium ecclesiasticorum post Caes. Baronium continuatio, ab an. 1198—1565, Romae 1616—-20, 8 vol. fol.; wyd. 2 pomnożone, Coloniae 1621—40, 4 vol. fol. tom IX, ad an. 1572, Romae 1672, jako tomy XIII—XX w dalszym ciągu Roczników Baronjusza). Tę samą epokę opracowywał Odoricus Raynaldus (Annales eccles. ab an. 1198—1565, Romae 1646—63, 8 vol. fol., po śmierci autora vol. IX ibid. 1676—77, Baronjusza t. XIII—XXI). Jakób Laderchi (Ann. eccl. ab an. 1566—1571. auct. J. de Laderchis, Romae 1728, 3 vol. f., Baron. t. XXII—XXIV). Dwaj bracia Mansi, Dominik Jerzy i Jan Dominik przedrukowali (Lucae 1738—1759) dzieło Baronjusza i Raynalda, w którym to przedruku Criticam Pagi’ego rozłożyli w odpowiednich miejscach i do niej dodali uwagi swoje. W przedruku tym Baronjusz zajmuje 19 vol. (1738—46), Raynaldus (1747—56) 15 vol.; dodany jest też Apparatus in Annal. przez Franc. Pagi (1740) 1 vol., i Index do całego dzieła (1757—59, 3 vol.); razem 38 vol. fol. (a 42 razem z Tornielli’ego Annales sacri, Lucae 1756, 4 vol. fol.). Wydanie to dosyć rzadkie, lecz ma wiele błędów drukarskich. Staranniejszym jest ostatni przedruk w Bar-le-Duc (nakładem księgarza Wiktora Palmé), od r. 1864 do r. 1870 wyszło 21 v. 4° (an. 1—1256). Mieści on w sobie roczniki Baronjusza, Raynalda i Laderchi’ego. Po Laderchi’m rozpoczął w naszych czasach kontynuację Annalium Bar. Augustyn Theiner, i wydał 3 v. w Rzymie (1856), zawarłszy w nich lata 1582—1585. Tak pożyteczne dzieło starano się rozszerzać nietylko w całkowitych przedrukach, ale i przez Compendia (skrócenia), do których należą w języku łacińskim: Henrici Spondani, Annales eccl. ex 12 tomis Caes. Baronii in epitomen redacti (Paris 1612—22, 2 v. f., z kontynuacją, Lugduni 1678, 1 v. f.); Ludovici Aurelii (Romae 1634 in 12°; Paris 1637. 1665; Monasterii Westph. 1638 8°); Joan. Gabr. Bisciolae, Epitome 10 tomor. Annal. Card. Baron. (Venet. 1602 4° 2 vol.; Lugd. eod. a.; Coloniae eod. a. i 1614. W tém ostat. wyd. jest skrócenie z tomu XI i XII Baronjusza); Horatii Scogli, A primordio Ecclesiae historia, cum chronol. ab orbe cond. ad an. 1640 (Romae 1642 4°); Augustini Sartorii, Compend. annal. eccl. Card. Bar. cum intermixtis elogiis (Pragae 1722 8° 3 vol; z kontynuacją Eustachii Janka, tamże 1736 fol.). Wyszły także skrócenia w przekładzie arabskim, z kontynuacją Spondana (labore P. Britii pars I—II Romae 1653—54, pars III ibid. 1671), włoskim, francuzkim (skrócenie ze Spondana, z kontynuacją przez Piotra Copin, Paris 1652; przekład z L. Aurel, przez Karola Chaulmer, z kontynuacją tegoż p. t. Les Annales eccles. de C. Baronius etc. Paris 1664 in 12°, część VI tamże 1673), polskim (Roczne dzieje kościelne.... wybrane z Baronjusza przez X. P. Skargę, z dozwoleniem tegoż kardynała.... zamykają w sobie 10 tomów (Baronjusza), t. j. lat 1000, Kraków 1603 fol. 1 vol.; wyd. 2e zamykają w sobie 12 tomów, t. j. lat 1200, tamże 1607 fol. 1 vol.; a kontynuatorów Baronjusza streścił X. Jan Kwiatkiewicz, Roczne dzieje Kościoła od r. 1198 aż do lat naszych, Kalisz 1695 1 vol. fol., na końcu (od str. 901—1009) jest Przydatek rocznych dziejów kościelnych, tamże 1706). Drugiém ważném dziełem Bar. jest poprawione przez niego: Martyrologium Romanum restitutum ad nov. Kalendar. ration. et ecclesiasticae hist. veritatem.... Access, notiones atque tractatus de Martyrologio Rno a Card. Caes. Baronio, Romae 1586 fol., Venet. 1587, 1597 in 4°, Antverp. 1589 fol. Są w tych wydaniach krytyczne uwagi jego, do poprawionego przezeń tekstu (ob. Martyrologium). Napisał także: Historica relatio de Ruthenorum origine, eorumq. miraculosa conversione et quibusdam aliis ipsorum rebus gestis; item quomodo progressu temporis ab agnita veritate defecerint, partim vero ad communionem sanctae Sedis Apostolicae recepti fuerint, Coloniae 1598. 8° (X. Maksymiljan Ryłło, bazyljanin, przedrukował z wielu dodatkami w Supraślu 1755), dziełko przedrukowane w Kolonji r. 1600, z dodatkiem p. t. Relatio historica de Gabrielis patriar. alexandr. ad Sedem Apost. legatione (drukowanym pierwej osobno, Colon. 1598). Obie te Relationes przełożył na język francuzki Marc. Lescarbot (Discours de la réunion des églises d'Alexandrie et de Russie a l'égl. rom., Paris 1599 8°). W Caesaris Baronii Epistolae, ed. Raim. Albericus (Romae 1670 i 1759 4°), oprócz listów B'a, jest też przez niego napisany żywot św. Grzegorza Nazianz., żywot samego B'a przez Alberyka, i Pauli Benii Disput. de ecclesiasticis Baronii Annalibus. Do życiorysu Baronjusza, oprócz wspomnionych już Epistolae...., ob. jeszcze Hieron. Barnabei, Perusini, Vita Caes. Bar. iterum ed. Georg. Fritz, Viennae Austr. 1718. X. W. K.
- ↑ W przedmowie de Exercitatt. ad Baronii Annal. pisze Casaubon: „Komuż nie jest wiadomo, że kardynał Baronjusz tyle poświęcił pracy historji kościelnej, iż swoją pilnością wszystkim odebrał pierwszeństwo. On bowiem jeden (primus omnium) dzieje całego świata chrześcjańskiego, zwłaszcza z Kościołem mające związek, w ścisły porządek lat tak zebrał, jak gdyby opracowywał roczniki jednego miasta....“