Encyklopedja Kościelna/Baldach
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Baldach, Baldachin; Baldakin, z włoskiego, a raczej ze średniowiecznej łaciny: baldachimum, od miasta Bagdadu (zwanego przez krzyżowców Baaldak), zkąd przywożono kosztowne tkaniny na tego rodzaju osłony; znane były jednak w Kościele daleko pierwej takie osłony, pod nazwą umbraculum, u greków πυργος. Baldakin jest to zasłona, napięta nad ołtarzem lub tronem, albo też do noszenia na kijach. Baldakin w mniejszych rozmiarach, nazywa się w Rytuale umbella albo umbrela, jakby ociennik; w ceremoniale biskupim każdy baldakin jeszcze się i dotąd umbrakulum zowie; w liturgistach baldakin zowie się coelum gestatorium, umbraculum, umbella, a u dawniejszych: mappula, pannus nawet palium (u Stefana Infessury, w jego Dzienniku). Baldakin nad tronem biskupim, czy nad biskupem noszony, zmieniać się powinien (gdy można) w kolorze, stosownie do nabożeństwa; baldakin zaś nad Najświętszym Sakramentem zawsze powinien być biały. Kształt w ceremoniale przepisany jest kwadratowy, może być jednak jakowy inny; B. nosi się na 6 lub 8 kijach; umbrela zwykle w formie deszczochronu, czyli parasola; o zakończeniu na wierzchu krzyżem nigdzie nie masz wzmianki. Oprócz Najświętszego Sakramentu, można pod baldakinem nosić relikwie narzędzi Męki Pańskiej, innych zaś relikwji, albo też statuy, nigdy pod żadnym pozorem: tak S. R. C. zawyrokowała kilkakroć. Oprócz nad tronem biskupa djecezjalnego, mają jeszcze przywilej baldakinu opaci, lecz z pewném ograniczeniem; podobnież prałaci niżsi od biskupa, ale mający przywilej pontyfikaljów. W ogóle baczyć należy, bo tego pilnie s. k. obrzędów przestrzega: ażeby baldakin był koniecznie nad ołtarzem, w którym się przechowuje Najświętszy Sakrament, chyba że tabernaculum jest marmurowe albo kamienne; — koniecznie nad Najświętszym Sakramentem, przy uroczystych processjach i to jak najozdobniejszy (pulcherrimum, perpulchrum); przy noszeniu do chorych, albo przy przenoszeniu prywatném z ołtarza do ołtarza (gdy można), wystarcza umbella; nad biskupem mniej ozdobny i tylko wtenczas, gdy na ołtarzu jest już baldakin wspanialszy (sumptuosius), nad opatami i niższymi prałatami jeszcze skromniejsze (simpliciora). W szczególnych przypadkach i wątpliwościach, komu, gdzie, i jakiego godzi się używać baldakinu, znaleść można liczne odpowiedzi w Kollekcji dekretów Gardelliniego, z regestru pod wyrazem Baldachinum. Kardynałowie, jeneralny audytor kamery i senator Rzymu mają baldachin rozpięty w sali swojej audjencjonalnej; miało także przywilej ten w Rzymie kilku markizów, zwanych ztąd marchesi di baldacchino. X. S. J.
