Do napół szalonego Eryka XIV zaraz po jego na tron wstąpieniu 1561 r. wyprawił Paweł IV legata Jana Franceschi biskupa Zacyntu, wyjednawszy mu dla pozoru tytuł posła cesarza Ferdynanda I. Legat poznawszy bliżej charakter Eryka i stosunki na dworze i stolicy, ani próbował napocząć właściwej swej misyi, było zaś nią nakłonienie Eryka do powrotu na łono Kościoła, ograniczył się na ceremonialnem poselstwie od cesarza[1]
Za to tem pewniejsza zabłysła nadzieja, gdy na tronie Wazów zasiadł Jan III, samotnością więzienia, czytaniem Ojców św. a nadewszystko dobroczynnym wpływem pobożnej a roztropnej małżonki prawie już katolik. Królowa sprowadziła na swój dwór 1572, za pośrednictwem królewnej Anny i Hozyusza, zacnego kapłana Jana Herbesta, (brata Jezuity Benedykta) ponieważ z onych dwóch dawnych kapelanów „jeden zapadł na zdrowiu, drugi złamany wiekiem, obadwaj dopraszają się powrotu do ojczyzny[2]. Herbest mógł oddać dobre usługi królowi, gdyby ten szczerze, bez zastrzeżeń pragnął powrotu do Kościoła. Ale jak wiemy, on chciał być także reformatorem: wraz z sekretarzem swym, dobrym skądinąd człowiekiem, ale luteraninem, Piotrem Fechtem, układał w największej tajemnicy nową agendę czyli rituale sacramentorum, i nowy mszał, czyli lutersko katolicką liturgię[3] mszy
- ↑ Dalin III. 422. Theiner nie wspomina o tej legacyi.
- ↑ Jagiellonki III, 143 ks. Wojciech jednak pozostał jeszcze czas dłuższy w Sztokholmie.
- ↑ Liturgia Suecanae Ecclesiae, catholicae et orthodoxae conformis. Holmiae 1576. Mylnie przypisuje Messenius VII, 39, Jezuitom autorstwo tego fabrykatu. Nie było ich jeszcze w Szwecyi, kiedy tę ajendę układano. Warszewicki bawił krótko, i pewnieby do takiej „Liturgii“ ręki nie przyłożył, a Mikołaj Norweg przybył dopiero w kwietniu 1576. Theiner I, 401, 409, 415—19.
Messenius (VII str. 27) twierdzi, że królowi służyła za model do jego liturgii książka Jerzego Cassandra z rozkazu ces. Ferdynanda wydana w Niemczech 1564 r. p. t. Consultatio de articulis religionis inter catholicos et protestantes controversis, którą Jan przedrukować kazał w Sztokholmie 1577. Twierdzi dalej (str. 28—39) że za Feehtenem krył się ks. Herbest i on to wstęp do „Liturgii szwedzkieju napisał i główne jej artykuły tchnące katolicyzmem zredagował. Że wreszcie król Jan, za namową Fechtena, Jezuitę Mikołaja Norwega i towarzysza jego do Szwecyi sprowadził.
