mamy. Są jednakże dane pośrednie, które przemawiają za taką hipotezą i mogą posłużyć za dowody, że postrzyżyny pierwotnie miały to właśnie znaczenie.
Najpierw wiadomo już, że można je było odłożyć do chwili oddania dziecka na naukę Wed. Prócz tego do tej samej chwili chłopiec inaczej nosił włosy, a mianowicie, jak się zdaje, związane z tyłu głowy i strzygł je powtórnie przed pójściem do nauczyciela, o czem już wspominałem. To jedno — a drugie: sam wzgląd, że nie można adoptować chłopca, jak to później się okaże, nad którym dokonano postrzyżyn, przemawia także za moim przypuszczeniem. Według pojęć prawnych, takie dziecko miałoby dwóch ojców, byłoby uczestnikiem dwóch religij domowych, dwóch sakralnych związków a to właśnie przy adopcyi było niemożliwem. W ten sposób się cała rzecz przedstawia, skoro przyjmiemy, że uroczystość oddania chłopca do nauczyciela kończy „niezdolność“ dziecka do wykonywania religijnych obrzędów; otóż tak jest istotnie, ale należy zaraz dodać: nie jedynie. Są i inne termina, nad którymi trzeba się zastanowić czy są w związku z postrzyżynami jako domniemaną uroczystością wprowadzenia dziecka do religii domowej?
Przedewszystkiem zwracam tutaj uwagę, że i sam termin oddania dziecka do nauczyciela nie był wcale stałym terminem. Te, o których wspominają księgi obrzędów, należy uważać raczej za najwcześniejsze terminy a quo, niż za jakieś stałe i niewzruszone. Od lat ośmiu można było bramina posłać na naukę Wed, od jedenastu wojownika a od dwunastu rolnika, tak należy te terminy rozumieć[1]. Jakkolwiek zatem przypuścimy, że zaprowadzenie do nauczyciela zawsze się łączyło z wejściem dziecka do sakralnego związku rodziny, to i tak należy przyjąć pewną chwiejność skoro i sam ten obrzęd nie miał zupełnie stałego terminu. Są jednak bardzo liczne i wyraźne ślady, że uroczystość wprowadzenia, jak ją dla krótkości będę odtąd nazywał, następowała wcześniej oraz, że samo wprowadzenie następowało stopniowo.
Jeden z rozdziałów księgi Gautama mówi, że w czasie między piątym a jedenastym rokiem rodzice winni byli wykonywać za dzieci pewne religijne obrzędy za ich przestępstwo[2], dzieci zaś między jedenastym a piętnastym są obowiązane do ich spełniania tak, jak dorośli
- ↑ Açvalâyana str. 46. — Paraskara str. 41. — Çâūkhâyanagrihyam. str 49. — Gobhilagrhyasutrâ, str. 90.
- ↑ Apastamba Penances str. 79 – 98. — Gautama Penances oraz str. 183—4 II, 1—6 i przypisek Bühlera str. 271—299 II, 1. Zresztą i w tym wypadku przepis ten nie jest powszechną regułą, nie jest też zupełnie jasny.
