w istocie. są one znakiem dojścia do lat i dojrzałości. Dowody na to są następujące.
Na lat dwanaście t. j. na czas pierwszych postrzyżyn przypada: 1) okup taki jak za dorosłego mężczyznę, 2) odpowiedzialność sądowa a wreszcie 3) dopuszczenie do udziału w majątku rodzinnym. Na czas pierwszego przycięcia zarostu: stwierdzenie faktycznej dojrzałości. Znamiona te, razem zebrane, mogą zupełnie dobrze wypełnić i określić pojęcie pełnoletności. Wskazują one rozpoczynającą się zdolność do działania, są pierwszymi zawiązkami całkowitego „upełnoletnienia“, którego ostatnim etapem jest zupełna dojrzałość fizyczna i uzyskanie praw politycznych.
Zaczynam od znamion pełnoletności w latach dwunastu, t.j. pierwszej pełnoletności (Erster Mündigkeitstermin) — jak ją odtąd będę nazywał. Paragraf pierwszy tytułu 24 prawa salickiego, przypominam, że mówi on o zabójstwie kobiet i dzieci — jest takiej osnowy: gdyby ktoś zabił chłopca przed skończonemi dziesięciu — inne teksty: przed skończonemi dwunastu laty — ten płaci sześćset solidów kary[1]. Otóż wiadomo, ile wynosił w prawie salickiem okup za dorosłego mężczyznę, a mianowicie tylko dwieście solidów[2]. Za chłopca więc do lat dwunastu płaciło się trzy razy tyle. Prawo brało więcej w obronę jego życie niż tych, którzy jako dorośli sami się mogli bronić, od tego więc czasu chłopiec przestawał być bezbronnem dzieckiem, to jest rzecz jasna. Dalej paragraf piąty tego samego tytułu ma we wszystkich tekstach taką osnowę: jeśli chłopiec przed końcem dwunastego roku popełni przestępstwo, nikt nie powinien od niego żądać „fredum“ t. j. opłaty za złamanie pokoju publicznego, która się należała księciu[3]. I ten przepis jest zupełnie zrozumiały. Do lat dwunastu płacił odszkodowanie za dziecko ten, do którego należało mundium t.j. władza nad niem, a więc ojciec, po jego śmierci zaś ród lub opiekun. Od lat zaś dwunastu stawał się chłopiec odpowiedzialnym sądownie za swoje czyny, stawał się poczytalnym. Szczegół ten sam przez się bardzo ważny, pociągał jeszcze
- ↑ Hessels and Kern. Si quis puerum infra X annos usque ad decimum plenum occiderit DC sol culp. iudic. Następne teksty — infra XII annos usque ad duodecimum plenum.
- ↑ l. c. § XV str. 91. Si quis hominem ingenuum occiderit aut uxorem alienam tulerit a viro suo CC sol. culp. iud.
- ↑ Si vero puer infra XII annos aliqua culpa commitat fretus ei nullatenus requiratur. Podobnie Lex Frisionum 70. Similiter et puer qui nondum XII annos habet sui cuilibet vulnus intulerit in simplo componat. Pertz. Leges III. Simplum było trzecią częścią kary.
