się, poddanymi też wojewodów byli woźni, od nich zależni i pod ich władzę i opiekę wyłącznie oddani. Obcięcie włosów jest tutaj znakiem, symbolem tego oddania się pod czyjąś opiekę i władzę, z czem zawsze idzie zmniejszenie swego własnego stanowiska.
Obrzędem, który bardzo ściśle wiąże się z poprzedzającym, jest powszechny zwyczaj obcinania włosów pannie młodej przy ślubie. Zwyczaj ten zamienił się później w rozplatanie warkoczy. Bogatego materyału dostarczy nam tutaj etnologia.
Zwyczaj ten istnieje w wielu okolicach Polski[1]. Często robi to brat panny młodej przy oczepinach. Na Ukrainie robią to swaci pana młodego, przy czem śpiewają pieśni o ucięciu warkoczy mieczami; wskazuje to, że niegdyś istotnie był taki zwyczaj[2]. Zwyczaj to zresztą powszechny; znają go Litwini[3] i co ciekawsze podobnie jak przy postrzyżynach zacinają włosy pannie młodej na skroniach, z tyłu i z przodu głowy, obcięte zaś kosmyki palą[4]. W dobie praw plemiennych znali go i Germanowie, jak to zobaczymy w następnym rozdziale. Wyraża on najprawdopodobniej poddanie się pod władzę męża. I to powinno nam tłomaczyć, dlaczego zrobiłem zastrzeżenie, że nie jest zupełnie pewnem, czy dziewczęta obchodziły postrzyżyny. Być może, iż obcięcie włosów dla nich tylko oznaką poddania się, bo adopcyą do rodziny męża, choć z drugiej strony możnaby przypuścić, że niektóre z plemion słowiańskich, n. p. południowi Słowianie, znali postrzyżyny dziewcząt, jako przyjęcie do rodziny, a dopiero później po raz drugi następowało obcinanie warkoczy. Zależy to od tego, czy odrazu przeznaczano córki do wejścia w rodzinę męża, czy też rytualnie przyjmowano do swojej?
Okoliczność, że czasem brat obcina włosy siostrze, tłómaczę po prostu zamąceniem się późniejszem zwyczaju.
Wprawdzie możnaby dać i takie wyjaśnienie: brat obcina warkocze na znak, że odtąd on ma opiekę nad siostrą, mundium, że tu użyje wyrazu zapożyczonego ze stosunków germańskich. Siostra bowiem nie wychodzi ze swego związku rodzinnego. Godzi się to z tem, co wiemy o stanowisku wuja wobec siostry i jej dzieci, słowem byłoby to śladem rodziny macierzyńskiej. Objaśnienie to jednak odrzucam jako sztuczne i zbyt naciągane, zostaję też przy pierwszem, które w zupełności wystarcza dla tego, co chcę udowodnić, t. j. że obcięcie włosów przy ślubie oznacza poddanie się pod władzę męża.
