Strona:PL Stanisław Witkiewicz-Na przełęczy 199.jpeg

go popuścili, ale zakiel to pismo przysło, Luptacy Janosika powiesili, toć to wisiał, a fajkę palił i funt habryki wykurzył, zacem umarł. Zaś Luptacy, jako go powiesili, płacom cysarzowi i dzisiak za dwa regimenty pieniądze. Hej!
 Taka jest w najkrótszem streszczeniu opowieść o Janosiku. Uderza w niej doskonała psychologia człowieka, który się urodził z duszą wyższą nad sferę, w której mu żyć przychodzi. Leży i rozmyśla, co robić na świecie? bo dla jego sił i temperamentu za duszno w biednym i ciasnym światku góralskiego gazdowstwa. A kiedy dzięki swym nadzwyczajnym przymiotom, łamie wszystkie społeczne zapory i obcuje z najmożniejszymi i najpotężniejszymi na ziemi, wtedy wyobraźnia ludu nie widzi innego sposobu na wytłómaczenie tego zjawiska, prócz pomocy sił tajemniczych, niezbadanych, wszechmocnych potęg. We wszystkiem, cokolwiek o Janosiku się mówi, wygląda on zawsze jako rycerz nieustraszony, dobry i prawy człowiek, który nikomu krzywdy nie chciał zrobić, który nawet te „becki złota i śrybła“, jakie złupił u możnych, albo rozdał ubogim, albo też ofiarował królowi. Jeżeli są w jego życiu czyny okrutne, to jedynie w chęci ukarania ludzkiej przewrotności i chciwości zostały spełnione. Słowem, legenda o Janosiku, poza zabieraniem pańskich bogactw i kas cysarskich, pełna jest wysoce szlachetnego pierwiastku. Jest on skrystalizowaniem marzeń chłopów o wymierzaniu im sprawiedliwości. Jak zawsze w takich razach, władza najwyższa jest po stronie ludu, i Janosik rabując panów, obdziela zdobyczą „ludzi“, t. j. chłopów, i znajduje posłuch u cysarza, który dotąd karze sprawców jego śmierci.
 Więc też dopóki w życiu górali nie zmieni się wszystko od góry do dołu, dopóki natura górska będzie ich miała w swej mocy i bytowi ich będzie nadawała te szczególne samoistne kształty, dopóty legenda o Janosiku będzie żywą, będzie zapalała ich wyobraźnię, a chociaż nie wywoła nikogo „za Tatry“ na zbój, zawsze jednak będzie szczepiła popęd do czynów dzielnych i śmiałych.
 Innym typem jest Tatar Myśliwiec. Jego dziwne przygody datują z bliższych nam czasów; niema w nich nic bajecznego, nadprzyrodzonego. Jednak to życie rzeczywiste, na tle rzeczywistego otoczenia, jest jednym z uderzających objawów form bytu, które już bezpowrotnie zniknęły.
 — Co sie nie zrobiło: — Tatar Myśliwiec dezenterował z wojska, kiej na francuskom wojne brali. Wojny strasne były, moc ludzi wyginena, to zaś sie bali a dezenterowali ka ftóry móg; jużci Tatar uciok w hale