Strona:PL Paweł Sapieha-Podróż na wschód Azyi 235.jpeg

 Otóż opowiedziałem już wtedy, jak sajgunowie, uchwyciwszy ster państwa, doprowadzili w XVII. wieku do zupełnego zamknięcia Japonii dla Europejczyków. Stan ten utrzymał się do połowy naszego stulecia. Aż do 1854 roku nietylko nie wolno było żadnemu Europejczykowi stanąć na ziemi japońskiej, ale gdy raz jakiś żaglowiec angielski, znienacka zajechawszy do portu Nagasaki, zmusił załogę tamtejszą do dostarczenia sobie słodkiej wody i zapasów żywności — komendant załogi musiał sobie za karę rozpruć brzuch, a z nim wszyscy oficerowie. XIX-te stulecie musiało, jak wszędzie tak i tu, nieuniknienie wszystko do góry nogami przewrócić. Wielki Jemiton przewidział wszystko inne, ale zastosowania, jakiego doznała para wodna w naszem stuleciu, nie przewidział. Parowce doszły z łatwością tam, gdzie żaglowcom tylko z trudnością dostać się można było. Tajfuny, cyklony, prądy morskie i podwodne rafy, które tak strzegły Japonii, tak skutecznie przystępu do jej wybrzeż broniły, straciły dziś na powadze. Zregiestrowano je, poznano, odkryto. Dla tajfunów założono stacye meteorologiczne, które je śledzą i nieszkodliwymi czynią; rafy morskie dokładnie na kartach wyrysowano; słowem, żeglugę do Japonii ułatwiono i Japonię do Europy, Indyj, kolonij angielskich zbliżono. Między Chinami a Ameryką handel znalazł dogodne dla siebie, nieodzowne stacye w portach japońskich. Z drugiej strony od wschodu Stany Zjednoczone, dosięgłszy Oceanu Spokojnego, zapragnęły zajrzeć, co tam dalej leży i jak wygląda. Kalifornia, połączona z wielką siecią kolei Ameryki północnej, musiała szukać za morzami odbytu dla swych płodów rolniczych i metalurgicznych. We dwa ognie, od wschodu przez Amerykę, od zachodu przez Europę, wzięto Japonię. Zażądano »gościnności« tak energicznie, że opór stał się niemożliwym.
 A jednak — jak mi mówił baron Siebold — patrząc, temu lat trzydzieści, na tę Japonię, na owych feudalnych panów, zdawało się, że status quo wieki jeszcze przetrwa. Wszystkie bowiem czynniki, które system feudalny w Europie przewróciły — tam, zdawało się, usunięto, ubezwładniono.