nić, tak jak zewnętrznie objawić i wyrazić musi wszystko, czém serce i umysł człowieka przejęte. Cześć religijna zewnętrzna jest tedy psychologiczną koniecznością, i dla tego jest wszędzie, gdzie tylko jest jakabądź religja i religijne życie. Już pierwsza para braci składała Bogu ofiary, jako wyraz uczucia zależności, uwielbienia, i wdzięczności; w najdalszych też zakątkach świata pogańskiego spotykamy świątynie i ołtarze ofiarne. Tém bardziej przeto cześć ta konieczna jest w chrystjanizmie, gdzie żywo panuje miłość Boga i święty pała ogień pobożnego natchnienia. Przykład dobry przedstawia nam tu Ewangelja na Magdalenie. Gdy miłość Boża przejęła jej serce, nie ogranicza się ona na wyrażeniu tej miłości w duchu, na miłości w myśli, lecz biegnie, szuka Zbawiciela, a znalazłszy go, rzuca się do stóp jego, zlewa je swemi łzami, pokrywa pocałunkami, osusza włosami, namaszcza wonnościami, czci nietylko myślą, lecz zewnętrzną akcją. A gdy pycha faryzejska gorszy się temi objawami czci, J. Chr. zatwierdza je i chwali (Łuk. VII 44—47). Nadto, konieczność czci zewnętrznej i ztąd się pokazuje, że 4) jest ona środkiem rozbudzenia i umocniania religijnego ducha w sobie i w drugich. Nietylko bowiem pojedyńczy człowiek, ale społeczeństwo także obowiązane jest do czci Bożej. Pojedyńczy bowiem człowiek jest tylko członkiem całości społecznej: co jest obowiązkiem każdego pojedyńczego członka, jest i obowiązkiem całości. Cześć Boża jest tedy nietylko prywatna, ale i publiczna, a jako publiczna musi być koniecznie zewnętrzna, ponieważ tylko w zewnętrznych znakach i czynnościach może być wspólność czci Bożej pomiędzy członkami społeczeństwa. Akty czci Bożej dzielą się pospolicie na zwyczajne i nadzwyczajne: zwyczajnemi nazywają się te, jakie chrześcjanin obowiązany jest regularnie od czasu do czasu spełniać; nadzwyczajnemi zaś te, jakie tylko w pewnych okolicznościach spełniać może lub powinien. Głównemi aktami zwyczajnej czci Bożej są: ofiara i modlitwa (ob.). Do aktów nadzwyczajnych chrześcjańskiej czci Bożej należą: a) wyznanie wiary (ob.), b) przysięga (ob.), c) ślub (ob). Cel czci Bożej zewnętrznej objaśnia się jej pojęciem, kościoły nasze i ołtarze w nich, i wspólnie odprawiane modły, i żywe w świętych czynnościach przedstawianie najwyższych tajemnic i faktów wiary, i nasze pokorne klęczenie, i głowy pochylanie, i wznoszenie rąk i oczów ku niebu i t. p., wszystko to dzieje się przedewszystkiém dla uczczenia i uwielbienia Najwyższego Pana, a następnie dla wyrażenia naszej wiary w ogólności, a w szczególności dla wyrażenia naszej potrzeby łaski i pomocy Bożej, i naszej tęsknoty za połączeniem się z Bogiem; dzieje się to dla wyrażenia Mu, jako Dawcy wszelkiego dobra, wdzięczności serc naszych za dary łaski i natury; dzieje się to dla publicznego i uroczystego wyrażenia religji i życia kościelnego, dla publicznego i samodzielnego wyznania, żeśmy chrześcjanie, żeśmy katolicy, że mamy wiarę i ducha kościelnego; dzieje się to dla utrzymania chrześcjańskiej wiary i życia i pobożności; dzieje się to wreszcie dla wyrażenia i przeprowadzenia rzeczywistej jedności z Bogiem, dla uczestniczenia w łaskach i błogosławieństwach Bożych, słowem, dla uczestniczenia w odkupieniu. Dla tego nabożeństwo katolickie jest nietylko ustanowioną przez Chrystusa i Kościół formą czci w duchu i prawdzie; nietylko służy do wyrażania, utrzymania i szerzenia wiary i życia chrześcjańskiego; nietylko jest uzewnętrznioną i faktycznie objawiającą się religją samą, ale jest zarazem żywym, rzeczywistym, ciągle odbywającym się faktem Objawienia, mystycznego
