morzem Śródziemném) dziś połączona kanałem, jest jakby równą płaszczyzną; w kilku tylko miejscach wznoszą się wyżyny, z których najwyższa (El-Gisr, niedaleko od Ismailia) ma 20 metrów nad powierzchnię morza. Na północy, między rz. Nilem i miastem Pelusium, rozciągają się jeziora Menzaleh, obszerna równina wód i bagien, wązkim tylko przesmykiem ziemi oddzielona od morza Śródziemnego. Powstały one z zamulenia kilku odnóg Nilu, tędy do morza kiedyś wpadających (mendezyjska, taniska, peluzjacka); niegdyś zaś była tu okolica żyzna i ludna; dowodzą tego liczne ślady miast po wszystkich stronach tych jezior (cf. Tanis, Egipt). Na południe od jezior Menzaleh, nie dochodząc do Suezu, jest znaczna nizina, łożysko dwóch niegdyś jezior, zwanych gorzkiemi, mniejszego i większego. Nizinę tę na południu odgranicza pagórek Szaluf od równiny suezkiej, z morzem Czerwoném się stykającej. Tę ostatnią, podczas znaczniejszych przypływów, wody morza Czerwonego prawie całkowicie pokrywają. Zanim przez jeziora gorzkie przeprowadzono kanał suezki (1869 r.), leżała w owej nizinie lawa soli, grubości 10—12 metrów, widocznie powstała po kilkakrotném napływie i wyparowaniu wody morskiej. Sól ta ciężarem swoim wytłoczyła z pod siebie muł, tak, iż osiadła na stałym gruncie, składającym się z gliny i piasku, a do koła jej utworzył się pas mulisty, który broni do niej przystępu. Oprócz tego, na płaszczyznie suezkiej w niektórych miejscach, grunt utworzony jest z gromad muszli, jakby w skałę zbitych i tak dobrze zachowanych, że widocznie w jakiejś niedalekiej epoce tworzyły ławę w głębi morza, a następnie, skutkiem podniesienia się dna morskiego, wyszły z wody. Z tego składu gruntu jezior gorzkich, jako też ze wspomnianych ław muszli widać, że kiedyś jeziora gorzkie łączyły się z morzem Czerwoném; lecz później grunt się podniósł nieco, morze zaprzestało je zasilać swemi wodami i wyschły. Pagórek zaś Szaluf, odgraniczający jeziora gorzkie od równiny suezkiej, może służył za bród do przejścia w niektórych porach roku, gdy wody morskie opadały. Na półowie drogi między Suez a Port-Said, pod miastem Ismailia jest jezioro Timsah, zalane wodą morską od r. 1867. Poprzednio było suchém, lecz niegdyś łączyło się ono z Nilem przez kanał, którego dziś jeszcze są ślady. O tym kanale mówi Herodot (Hist. II 158), że zaczynał się około miasta Bubastis, ciągnął się pod Πάτουμος, miastem arabskiém, i wchodził w morze Czerwone. Bardzo więc jest prawdopodobném, że morze Czerwone nawet na północnym krańcu gorzkich jezior nie kończyło się jeszcze, lecz sięgało dzisiejszego m. Ismailia, nad jez. Timsach. — 2. Izraelici, będąc w Egipcie, zamieszkiwali ziemię Gessen (ob.). Ucisk, jakiego doznawali od Egipcjan (Ex. 1, 9..), zwrócił ich ku Bogu (ib. 2, 23), przywiódł im na pamięć obietnice dane Abrahamowi (Gen. 15, 13—16) i przepowiednię Józefa (ib. 50, 23); zjednoczył ich w naród i przysposobił do oddania się w ręce odpowiedniego męża, któryby stanął na ich czele. Nie ma najmniejszego śladu, żeby sam naród, lub starsi jego (ojcowie rodzin i pokoleń) pomyśleli o jakich krokach ku wyswobodzeniu się, zanim wystąpił Mojżesz. Prawda, że przykrzyło im się jarzmo egipskie (Ex. 2, 23), lecz dopiero Mojżesz zgromadził starszych, żeby za ich pośrednictwem utrzymywać nadzieję wyzwolenia (ib. 3, 16. 4, 29). Naturalnie rzeczy biorąc, trudno było się spodziewać, żeby Izraelitom przyszło na myśl Mojżesza wybrać za wodza. Starzec 80-letni, a przytém dawny wychowaniec królewski, nie mógł w narodzie uciemiężonym mieć wielkiego zaufania; sam zresztą ani myślał
