istotnym wrogiem prawdziwej cywilizaaji. Słowem, wraz z chrystjanizmem i nadnaturalném życiem społeczeństwa podnosi się lub upada cywilizacja. Cała cywilizacja nowożytna wyszła z religji chrystusowej: gdzie się tedy zatrzymuje wpływ tej religji, tam się zatrzymuje i cywilizacja. Cf. Charles Perrin, De la richesse dans les societés chrétiennes, Paris 1868 2t., i art. Chrystjanizm. N.
Czajkowski Franciszek, ur. w okolicach Lwowa 24 Lut. 1742; do jezuitów wstąpił 20 Sierp. 1758 r.; nowicjat odbywał w Ostrogu; po zniesieniu jezuitów pełnił obowiązki duchowne w djec. płockiej, został archidjakonem kollegjaty łowickiej, eforem szkolnym za księstwa Warszawskiego; był członkiem towarz. przyjaciół nauk. † 15 Czerwca 1820 r.; majątek z oszczędności zebrany przekazał na miłosierue uczynki. Z polecenia swej zwierzchności duchownej wygotował mapę kościołów w djecezjach: płockiej, krakowskiej, chełmsko-lubelskiej, warszawskiej i gnieznieńskiej. Z innych prac jego literackich wyszły z druku: Wykład sposobów do rzekospławności i handlów wprowadzenia, Warsz. 1783; Wincentego Kadłubka bpa krak. Historja Polska skrócona, Łowicz 1803. Badania nad pierwotnemi dziejami Słowian, opracowone przez Cz. (o których sprawozdanie ob. Roczniki Warsz. Tow. przyj. nauk. 1817 r. t. XI s. 285...), dotąd się znajdują w rękopiśmie, w bibljotece kapituły łowickiej. Życiorys Czajkowskiego, na posiedzeniu warsz. tow. przyj, nauk d. 30 Kwiet. 1821 r., odczytał ks. Szaniawski (op. c. r. 1822 t. XV). X. W. K.
Czarnecki Edward, pijar, ur. 1774 w Szczuczynie, jako odznaczający się zdolnościami wysiany do Berlina, w celu wyższego wykształcenia. Za powrotem 1807 Cz. był w Łomży nauczycielem. R. 1809 został rektorem szkoły w Warszawie przy ulicy Długiej. Od r. 1810—15 był członkiem towarzystwa elementarnego do pisania i wybierania książek dla szkół publicznych — i od 1809 członkiem tow. przyjaciół nauk. Mianowany kanonikiem płockim, następnie warszawskim, był referentem w komissji rząd. wyznań relig. i oświecenia publicznego. Po śmierci arcybpa Woronicza wybrany administratorem archidjecezji, um. 8 Marca 1831 r. Oprócz kazań przygodnych i kilku rozpraw miernej wartości, pomieszczonych w Rocznikach tow. warsz. przyjaciół nauk (ob. Enc. Orgelbr. większa VI 158), zostawił tylko tłumaczenie Niemejera: Zasady edukacji, i instrukcji. Warsz. 1808.
Czarnkowa (z) Jan (Janko) h. Nałęcz, dr. praw, dziekan włocławski (1368), dziekan i kanclerz krakowski (1358), archidjakon gnieznieński (1361). Był podkanclerzym przy królu Kazimierzu W. już 1364 r. (Akta grodzkie i ziemskie z archiwum bernard. we Lwowie II 4). Po skonie Kazimierza W. mąż ten występuje na widownię publiczną w jaskrawém nader świetle, w walce z nowym porządkiem rzeczy i z osobami, które zagarniają ster władzy. Nie sprzyjał podkanclerzy postanowieniu, na mocy którego Ludwik, król węgierski, uczyniony został następcą na tron polski po śmierci Kazimierza. Pierwsze wystąpienie nowego monarchy niemile na nim sprawiło wrażenie. Oburzyło go unieważnienie testamentu zgasłego króla, nie taił zatém niechęci ku osobom, które uczestniczyły w tém dziele. Król, zajęty sprawami Węgier, pozostawił namiestniczą władzę w rękach matki, sędziwej królowej Elżbiety. Pani ta niezdolną była do kierowania umysłami i rządzenia
