konu cystersów. Ludwik XIII udał się do Papieża Grzegorza XV, z prośbą o reformę zakonu, i otrzymał od niego (8 Kw. 1622) breve, nadające kardynałowi Rochefaucauld potrzebne do tego pełnomocnictwo. Cystersi wolniejsi nie chcieli słuchać o reformie, i ci tylko, co już przyjęli ścisłą obserwancję, radzi byli temu środkowi podźwignięcia zakonu. Tymczasem opat z Cisteaux i czterej opaci najstarszych klasztorów we Francji, 11 Mar. 1623 r., wydali rozporządzenie, iż opactwa należące do Clairveaux mają stanowić nową zreformowaną kongregację. Na kapitule tej kongregacji ułożono nowe ustawy i Stefana Maugier, opata z La Charmoie, jeneralnym wikarjuszem obrano. Starcia pomiędzy zreformowanymi i niereformowanymi cystersami trwały jednak ciągle i nareszcie przybrały tak gorszący i niebezpieczny charakter, iż Papież Urban VIII w breve z d. 10 Wrz. 1632 r. kardynałowi Rochefoucauld przywrócił zaprzeczane mu pełnomocnictwo. Mimo to zakonnicy zwolnionej obserwancji przeciwni byli wszelkiej poprawie, i gdy zaproszono opatów głównych klasztorów do zjechania się, przybył tylko jeden opat z Pontigni. Wówczas kardynał przedsięwziął surowe środki: zwołał wszystkich opatów i przeorów zakonnych do Paryża, do zgromadzenia tego zaprosił wielu biskupów i radców stanu, jako też po dwóch maurynów, feuillantów, jezuitów i kapucynów. Stosując się do postanowień tego zgromadzenia, w towarzystwie dwóch biskupów, dwóch radców stanu i tyluż opatów ścisłej obserwancji, zwiedził klasztor bernardynów i następnie w Lipcu 1634 r. wydał rozporządzenie ogólnej reformy zakonu, według którego każdy klasztor, nawet w najstarszych opactwach, miał przyjąć zakonników ścisłej obserwancji i tym przy obsadzaniu urzędów dawać pierwszeństwo. Apelowano do Papieża, do króla, w końcu do kardynała Richelieu. Ale i minister ten był za reformą, sam wydał kilka rozporządzeń w tym celu, a resztę zdał na kardynała Rochefoucauld. Ten zatwierdził nową kongregację, nie oddzielając jej od Cisteaux. Nawet król Francji brał udział w środkach, jakie ku przeprowadzeniu poprawy obmyślano. Ażeby się od niej uwolnić, cystersi wybrali kardynała Richelieu jeneralnym opatem cystersów, w nadziei, iż zostawszy głową całego zakonu, nie odmówi swojej opieki. Ale wkrótce spostrzegli, że omylili się w nadziei: kardynał przyjął ofiarowaną mu godność i polecił wprowadzenie reformy, sam w Cisteaux urządził ścisłą obserwancję, a opornych zakonników rozesłał do innych klasztorów. W ten sposób w krótkim czasie około 40 opactw przyjęło reformę, ale zaledwie umarł Richelieu, 1642, zakonnicy tłumnie do Cisteaux przybyli i jeneralnym opatem wybrali Klaudjusza Vaussin. Król skasował ten wybór, a Papież, dla przywrócenia porządku, ustanowił komisję, która (13 Czer. 1644) zatwierdziła główne punkty reformy. Apelacja do parlamentu i do króla wyjednała tylko małe ulgi. Przeciw tym ulgom zaprotestowali jednak reformowani zakonnicy i, 10 Maja 1645, wybrali zakonnika ze ścisłej obserwancji opatem, podczas gdy tamci wybrali powtórnie Klaudjusza Vaussin. Papież zatwierdził wybór ostatniego, który urzędowanie swoje rozpoczął od skasowania postanowień Richelieu’go. Łatwo więc można było przewidzieć, że spory dalej trwać będą: oba stronnictwa zasyłały skargi do Papieża, do króla i do parlamentu, aż im Aleksander VII koniec położył, kasując wszystkie przez Rochefoucauld’a wprowadzone reformy i powołując, dla uradzenia ogólnej reformy, jeneralną kapitułę do Rzymu (1664). Breve na skutek jej ogłoszone wypadło na niekorzyść poprzedniej refor-
