żeli Cyryn był rządcą Syrji w r. 749, jakim sposobem mógł odbywać popis Saturninus, jak świadczy Tertulljan? Trudność tę tłumaczy nam napis jeden (ap. Sertorium Ursatum, Marini eruditi, s. 276; ap. Muratori, Novus thesaur. inscription. s. 670 n. 1), gdzie jest mowa, że w Apamei (miasto syryjskiej prowincji) odbywał popis Qu. Aemilius Secundus i to z polecenia P. Sulpitii Quirini. Jak więc w Apamei odbywał popis Aemilius Secundus, tak w Judei mógł być do tego przez Cyryna delegowanym Saturninus. Oprócz dzieł przywiedzionych, ob. Aberle, Ueber den Statthalter Quirinius, rozprawa w Theolog. Quartalschr., Tubing. 1865. Cf. Revue des quest. hist., Paris 1867 t. II s. 1. X. W. K.
Cysterna. Palestyna tylko w stosunku do Egiptu i Arabji skalistej może się nazywać „ziemią strumieni i wód i źródeł, na której polach i górach wynikają rzek głębokości“ (Deut. 8, 7). W stosunku zaś do nas, jest w wodę uboga. Oprócz rzek, źródeł i studzien, zaradzają tej potrzebie rezerwoary, w które się zbiera woda deszczowa. Nazywają się one cysternami; hebr. bor, beor; Vulg. cisterna, lacus (laci), lub puteus (bo bor, v. beer znaczy też studnię, w ogóle dół, jamę). Urządzają się one w ten sposób, że im głębiej, tém są szersze. Na wierzchu zakrywają się kamieniem (Gen. 29, 2, 3. Plinius Hist. nat. 36, 52. Diodor Sic. 19, 94), lub inném nakryciem, wewnątrz wyrzucają się wapnem z piaskiem i kamieniami mniejszemi (Plinius l. c.); bywały nawet wykuwane w skalach (boroth hatzubim, Deut. 6, 11). Dla pasterzy, prowadzących życie koczujące z trzodami swemi, posiadanie cysterny było skarbem nie małym; ztąd historja biblijna wspomina o wykopaniu cysteru, lub sporach z ich okazji (Gen. 21, 25—32. 26, 15—22. II Par. 26, 10. Jer. 41. 9), wymienia nazwiska ważniejszych cystern (I Reg. 19, 22. II Reg. 3, 26. Joan. 4, 6). W czasach patrjarchalnych, kiedy paszenie trzód było rzeczą zaszczytną i same córki patrjarchów poiły trzody rodziców swoich, cysterny służyły za zborny punkt dla pasterzy i pasterek (Gen. 24, 11. 13. 29, 3. 8. Exod. 2, 16... I Reg. 9, 11. Cf. Diodor Sic. 2, 48; 19, 94). A jak wykopanie lub nadanie cysterny było wielkiém dobrodziejstwem (Deut. 6, 11. II. Esd. 9, 25), godném historji, tak przeciwnie, zasypanie jej liczyło się do ciężkich klęsk, towarzyszących wojnie (Gen. 26, 15. Judith. 7, 11. IV Reg. 3, 25. II Par. 32, 3. Isai. 15, 6. Cf. IV Reg. 18, 31. Isai. 36, 16. Jer. 39, 10. Tacitus, Annal. XIV 3). Korzystanie z cudzej cysterny uważało się za kradzież (Prov. 5, 15). Cysterny z innemi zbiorami wód miały przywilej,. że choćby co nieczystego w nie wpadło, nie podlegały nieczystocie (Lev. 11, 36). Zakon Mojżeszowy przepisuje, że jeśliby w skutek otwarcia cysterny poniósł kto szkodę, właściciel cysterny winien wynagrodzić (Ex. 21, 33. 34). W porze letniej i w ogóle jeśli cysterna była bez wody, używano jej za więzienie. Józefa trzymali w ten sposób bracia, dopóki nie sprzedali kupcom (Gen. 37, 20—29); Jeremjasza sznurem spuszczano do cysterny obok więzienia (Jer. 38, 6). Z tego powodu i samo więzienie nazywa się po hebrajsku cysterną, bor (Jer. l. c. Isai. 24, 22. Zach. 9, 11.), lub domem cysterny, beth-ha-bor (Jer. 37, 15. Exod. 12, 29). Cysterną także w języku hebr. nazywa się grób; ztąd descendentes in lacum, znaczy tych, którzy zstąpili do grobu, t. j. pomarli (Psal. 28, 1. 30, 4. 88, 5. Issai. 38, 18), descensuri in lapides laci, jorde el-abne bor (Isai. 14, 19), znaczy pogrzebanych w kamiennych grobach; recessus cisternae (Isai. 14, 15. Vulg. profundum
