uciekł z więzienia, jak utrzymują przeciwnicy, to cesarz, zamiast uwolnienia, posłałby mu wyrok surowszy i nie pozwoliłby wrócić do Aleksandrji. Zresztą deputowani od stronnictwa nieprzyjaznego C-wi byli w Chalcedonie (ob.), tak blizko Konstpla, a jednak nic o tej sprawie nie słyszeli, a przecież byłaby im ta wiadomość bardzo na rękę. Podanie to zatém należy uważać za bajkę, zmyśloną przez stronników Nestorjusza, którzy też i ś. Pulcherję oczernili, że działała na korzyść Cyrylla, jakoby dla tego, że była przez niego przekupioną, już też, że miała nienawiść do Nestorjusza za to, iż ten ją upominał niby o występne z bratem stosunki (Suidas, Lexicon, v. Pulcheria; Baronius, Annal. ad an. 431 n. 162). Prawda, że C. ofiarował pewne dary ś. Pulcherji i wyższym urzędnikom dworu cesarskiego, lecz to nie znaczy wcale przekupstwa, bo było zwyczajem na wschodzie przyjętym, że kto udawał się z prośbą jakąkolwiek do osób wyższych, musiał dar odpowiedni ofiarować. Toż samo w XVI i XVII w. czynili teologowie protestanccy, gdy chcieli pociągnąć grecki kościół do siebie, z tą tylko różnicą: że ś. Cyryll chciał, aby jego protektorowie bronili starej wiary w obec. cesarza; protestanci zaś, aby prałaci konstpolitańscy opuścili starą wiarę (ob. rozprawę o Cyryllu Lukarysie przez Hefele’go w Theolog. Qrartalschr., Tubing. 1843; tegoż Conciliengesch. § 150). Po powrocie do Aleksandrji doczekał się C. pociechy, że cesarz przepraszał go za jego cierpienia, ponoszone w Efezie (s. Cyrylli Epla ad Acatium Melitenum, ap. Mansi V 310), a wkrótce potém jeden z jego głównych przeciwników, Jan, patrjarcha antjocheński, z nim się pojednał. C. † 444 r. Zródła do żywotu ś. C-a są po większej części te same, co i do soboru efezkiego (ob.), wiele materjału dostarczają Listy ś. Cyrylla, w liczbie 87, Dobrze opracowana biografja w Bolland. Acta ss. 28 Januar. Oprócz już wymienionych, zostały się po C. następujące dzieła, pisane po grecku: Pro sancta christianorum religione adversus atheum Julianum; było to dzieło obszerne, w kilkunastu księgach, dziś jest ich tylko 10 i zawierają zbicie pierwszych 3 ksiąg ces. Juljana Apostaty, przeciw chrześcjanizmowi pisanych. Z tego dzieła ś. C-a dowiadujemy się, że Juljan zamierzył dowieść, iż chrześcjanizm nie jest wcale religją boską, lecz oszukaństwem, wyzyskiwaniem wrodzonego pociągu umysłów niższych do wszystkiego, co jest bajeczném, dziecinném, niepojętém, cudowném. Fragmenty z 9 następnych ksiąg advers. Julian, wydał kard. Mai, w Nova Biblioth. PP. t. II. W Thesaurus de sancta et consubstantiali Trinitate broni C. nauki o Trójcy Św. przeciw arjanom i eunomjanom. Godną uwagi jest tu metoda, podobna do późniejszej scholastycznej: autor stawia najprzód tezę (λόγοι, assertiones), potém syllogizmy na jej poparcie, nareszcie zbija zarzuty. Podobnej treści są Dialogi 7, quod consubstantialis et coaeternus Deo Patri sit Filius, adresowane do kapłana imieniem Hermiasa. De sancta et vivifica Trinitate, traktat popularny przeciw błędom o Trójcy Św., wydał kard. Mai (op. c.). Traktaty odnoszące się do nauki o Osobie Chrystusa, mniej lub więcej przeciw nestorjanizmowi skierowane, są następujące: De Incarnatione Unigeniti et quod Christus sit unus ac Dominus, w formie djalogu; Quod unus sit Christus; Scholia de Incarnatione Domini (tylko w łac. przekł.); drugi traktat De Incarnatione Domini, wydany pierwszy raz przez kard. Mai op. c.; Adversus Nestorii blasphemias contradictionum ll. 5; krótki Dialogus cum Nestorio, quod S. Virgo Deipara sit et non Christipara, także przez kard. Mai (op. c.)
