odwetu żydów ochronić, lecz od rabunku obronić ich nie zdołał. Orestes zaś korzystał z tej sposobności, żeby wystawić Cyrylla jako przywódcę rozruchu, jako działającego na szkodę państwa, że tylu niby zacnych obywateli Aleksandrję pozbawił: a tak ten, który bezkarnie dozwalał żydom mordować chrześcjan, który, dla nasycenia żydów, Hieraksa męczyć w teatrze kazał, winę zaburzeń bpowi przypisał. W każdym razie, choćby Cyryll przywodził w wyprawie chrześcjańskich tłumów przeciw żydom aleksandryjskim, zasługa mu się należy za to, że powstrzymał wzburzone tłumy od rzezi i że skończyło się tylko na wygnaniu i rabunku. Jako skutek nienawiści Orestesa ku Cyr. podaje jeszcze Sokrates (ib. c. 14, 15) dwa wypadki: pierwszy, że mnichy z puszczy nitryjskiej przybyli do Aleksandrji, w liczbie 500 i, niby broniąc Cyrylla, na Orestesa napadli i kamieniem w głowę ranili, za co Orestes jednego z nich, imieniem Ammonjusza, zamęczyć kazał; drugim wypadkiem było zamordowanie filozofki Hipatji przez lud (z Piotrem lektorem na czele) za to, że ją podejrzywano o podburzanie Orestesa, aby się nie pogodził z Cyryllem. Żaden jednak pisarz (z wyjątkiem Damascjusza, poganina, nieprzychylnego chrześcjanizmowi i przeszło o cały wiek późniejszego od tych wypadków) nie nadmienia, żeby na którykolwiek z tych wypadków wpływał Cyryll. Filostorgjusz (ok. r. 430) mówi o Hypatji, że zabitą została ad homousianis, t. j. przez katolików w ogóle (Hist. eccl. l. 8 c. 9); więc niekoniecznie zwolenników C-a. Działo się to r. 416. C. nieśmiertelną zjednał sobie w Kościele zasługę, przez wystąpienie przeciwko herezji Nestorjusza (ob.). Ponieważ zwolennicy Nestorjusza starali się pozyskać dla siebie mnichów egipskich, Cyryll najprzód w kazaniu na Wielkanoc 429 r. wytknął błąd. Uczynił to bardzo oględnie, nikogo nie wymieniając, ani też żadnych alluzji nie czyniąc do tego, co się działo w Konstantynopolu (s. Cyril. Opp. t. V par. II s. 222); napisał także do mnichów list (Epist. I), z wyjaśnieniem i udowodnieniem prawowiernej nauki. Nestorjusz, dowiedziawszy się o tym liście, nieumiarkowanym wybuchnął gniewem. C. odpisał mu w tych prawie słowach: Ty sam jesteś przyczyną zamieszania obecnego w Kościele, bo niektórzy posuwają się do tego, iż nie chcą Chrystusa Bogiem nazywać, mienią Go tylko narzędziem Bożém. Widząc (mówi dalej C.), że tak wiarę depczą i szpecą ludzie źli, nie mogłem się powstrzymać od jej bronienia. Ty sam przeto zagaś pochodnię niezgody i uspokój tych, co się gorszą wyrazem Bogarodzica (Epist. 2). Gdy się to dzieje, przybyło do Konstantynopola kilku duchownych, przez Cyrylla za różne występki ukaranych, żeby zaskarżyć go przed cesarzem. Nestorjusz nimi się zaopiekował i do cesarza zaprowadził, sądząc, że tym sposobem pozbędzie się swego przeciwnika. Lecz oskarżenia były tak przesadnie kłamliwe, że Teodozy najmniejszej im nie dał wiary i pozostawił bez dochodzenia. Napisał potém C. drugi list do Nestorjusza (Epist. n. IV), z objaśnieniem spornej nauki i upomnieniem, żeby dane swemi naukami zgorszenie usunął. Ten to jest sławny list Cyryllów, na następnych soborach nietylko aprobowany, jako prawowierny, ale nadto czytany, jakby wyrok dogmatyczny, na soborze chalcedońskim i innych (Tillemont, Mémoires t. 14 s. 338). Żeby zaś Nestorjusz dla swej herezji nie zjednał Teodozjusza, C. rozpisał tejże treści listy: do tegoż cesarza, do cesarzowej Eudocji i do Pulcherji, siostry cesarza, która w pałacu cesarskim prowadziła życie świątobliwe (Προσφωνητικὸς, t. j. ad religiosiss. imp. Theodo-
