Cr. przy nim pozostał i mianowany był bibliotekarzem. R. 1526 pisał jeszcze obronę księcia, przeciw protestacji nowego mistrza krzyżaków Dytrycha von Clee; lecz odtąd już obrzydził sobie pobyt w Królewcu, lepiej się przypatrzywszy tamecznym reformatorom. R. 1530 opuścił to miasto, odwiedził w Wrocławiu przyjaciela swego Metzler’a, ztamtąd udał się do Halli i pisał (w Sierp. 1530 r.) do księcia Albrechta, „że chce przy pomocy boskiej pozostać we wspólności świętego chrześcjańskiego Kościoła, a wszelkim nowościom dać przejść jak ostremu dymowi, czekając końca.“ R. n. napisał apologję kardynała Albrechta, bpa elektora mogunckiego, którego luteranie różnym sposobem oczerniali za to, że się sprzeciwiał ich reformom: Apologia, qua respon letur temeritati columniatorum non verentium confictis criminibus in populare odium protrahere Rmum in Chr. P. et D. D. Albertum... a Joanne Croto Rubeano, privatim ad quendam amicum conscripta (Lipsiae 1531). Crotus gorzko tu użala się na zamieszanie i zepsucie obyczajów, idące w ślad reformacji. Był wtedy w Halli, gdzie mu pomieniony kurfirszt dał kanonikat, i upewnia, że w tém miejscu jego pobytu są kaznodzieje, którzy tylko dla swojej korzyści „naukę Kościoła za bezbożną głoszą, a nowo powstałą naukę i obiecywaną wolność wielbią, jako prawdziwą i zbawienną.“ Opisuje dalej, że występki doszły do szczytu, a tych, którzy się na nie skarżą, „wykazując chciwość, podstępność, pychę, pijaństwo, wszeteczeństwo, i cudzołóztwo,“ nikt nie słucha, lub wyśmiewa; że gdzie rząd mają antypapiści, tam prawie wszędzie wydano surowe ustawy przeciw wyznawcom starej religji, a gdy inne ustawy obowiązują tylko w granicach kraju, to ustawy karne tej nowej religji ścigają obywatela wszędzie, gdziekolwiek się uda za swemi interesami (Döllinger, Die Reformation I 141.). Ponieważ Cr., jako dowcipny wróg scholastyki i czciciel swobodnej nauki, jako jeden z najznakomitszych uczonych i jeden z pierwszych humanistów w Niemczech, w wielkiem był poważaniu, przeto taka zmiana jego stanowiska względem reformacji bardzo szkodliwie oddziaływała na jej rozpowszechnienie. Zdanie takiego człowieka, tak stanowczo wypowiedziane, musiało w każdym nieuprzedzonym przynajmniej wątpliwość obudzić, a jak Albrechta, kurfirszta mogunckiego, tak zapewne i wielu innych odstręczył od reformacji. Nie dziw zatém, że protestanci, których Cr. nazwał odszczepieńcami, nowatorami, skłonnymi do złych obyczajów i burzycielami pokoju, z całą nienawiścią opisali go w pisemku p. t. Ad apologiam Joannis Cr. Rubeani Responsio amici (b. m. i r.) i w innych, które potém kilka razy przedrukowywali, podczas gdy powyższa Apologia Cr’a pozostała nadzwyczajną rzadkością. Cr. wszedł odtąd w ścisłą przyjaźń z Wicel’em i oddał się obowiązkom swego powołania (jako kanonik). Coraz bardziej szerząca się bezbożność i zepsucie obyczajów trapiły go niezmiernie i złamały fizycznie tak, iż pomimo zachęty Wicel’a i innych przyjaciół, nie wziął się do pióra. Um. 1539—41 r. Kampschulte, Commentatio de Joanne Croto Rubeano, Bonnae 1862. Räss, Die Convertiten I 95. W tém ostatniém dziele jest Apologia C’a na niemiecki przełożona.
Cruciger Kacper, pochodził z rodziny morawskiej; jeden z tej rodziny, ksiądz Jan Cruciger, już na 200 lat przed Lutrem występował przeciw władzy papiezkiej. Członkowie rodziny Crucigerów, wierni Kościołowi, pozostali w Morawji i Czechach; wyznawcy zaś Husa przenieśli się do Saksonji. Od nich pochodził Kacper Cr. ur. 1 Stycz. 1504 w Lip-
